Zrównoważony rozwój to nie moda, to konieczność

Przez ostatnie lata władza centralna rzucała władzy lokalnej wiele kłód pod nogi. To choćby odbieranie część kompetencji, uszczuplenie dochodów własnych głównie z podatku PIT, chroniczne niedofinansowanie wobec rosnących potrzeb w szczególnie istotnym obszarze edukacji, uznaniowy podział dotacji inwestycyjnych itp.

W takich warunkach samorządom trudniej realizować swoje strategie zrównoważonego rozwoju. Tym, którym się to udaje, należą się szczególne słowa uznania.

Zestawienie najlepszych

Najlepsze miasta i gminy pod tym względem wskazuje Ranking Samorządów organizowany przez „Rzeczpospolitą”. Zgodnie z zasadami ustalonymi przez niezależną kapitułę oceniamy w nim dokonania samorządów pod kątem zrównoważonego rozwoju, czyli działań, które są wyrazem dbałości o jakość życia lokalnych społeczności oraz jakość środowiska naturalnego przy zachowaniu stabilności finansowej.

– Taka polityka to dziś konieczność – podkreślają sami laureaci naszego zestawianie. Z jednej strony samorządowe przedsięwzięcia muszą stanowić odpowiedź na wyzwania związane ze zmianami klimatycznymi i wielką zieloną rewolucją. Z drugiej strony to odpowiedź na potrzeby mieszkańców, którzy oczekują rosnącej jakości usług publicznych w zakresie edukacji, lokalnego transportu, kultury, rekreacji itp.

Czytaj więcej

Ranking Samorządów

Ranking Samorządów: Sukces to efekt ciężkiej pracy, dobrych planów i… pieniędzy

Ostatnie lata były dla samorządów wyjątkowo trudne, m.in. ze względu na kryzys uchodźczy, galopującą inflację czy napięte relacje na linii rząd–samorząd. Spytaliśmy laureatów naszego Rankingu Samorządów 2023, co decyduje o osiąganych przez nich sukcesach.

W Rankingu Samorządów 2023 wzięliśmy pod uwagę ponad 30 różnego rodzaju wskaźników w trzech filarach zrównoważonego rozwoju: „finanse i rozwój”, „dbałość o mieszkańców” oraz „dbałość o środowisko” (więcej o metodologii w ramce obok). Suma punktów w poszczególnych obszarach decydowała o ostatecznej pozycji w naszym zestawieniu.

W ten sposób przebadaliśmy wszystkie miasta i gminy w Polsce (z wyjątkiem Warszawy ze względu na jej odrębny ustrój prawny), a liderów zestawienia wyłaniamy w odrębnych kategoriach: miast na prawach powiatu, gmin miejskich i miejsko-wiejskich oraz gmin wiejskich.

Konsekwentna strategia

Pierwsze miejsce w kategorii miast na prawach powiatu w Rankingu Samorządów 2023 zajęło miasto Sopot. – Sopot dziś to wysoka jakość życia. Od wielu lat realizujemy liczne inwestycje infrastrukturalne, stawiamy na rozwój usług społecznych – komentuje Jacek Karnowski, do niedawna prezydent Sopotu, obecnie poseł do Sejmu. – Mamy najbardziej zielone miasto w Polsce i najczystsze powietrze. To wszystko jest i było możliwe dzięki konsekwentnie realizowanej strategii zrównoważonego rozwoju – zaznacza.

W naszym tegoroczny zestawieniu Sopot okazał się liderem zarówno w obszarze „dbałość o mieszkańców”, jak i „dbałość o środowisko”. W 2022 r. był najlepszy m.in. pod względem wysokości wydatków na szkoły, na kulturę czy sport. Na tle innych miast na prawach powiatu wyróżniał się też pod względem dynamiki inwestycji w zieloną infrastrukturę w ostatnich latach czy długością ścieżek rowerowych oplatających miasto.

Duży awans

Sopot stanął na podium w naszym zestawieniu nie po raz pierwszy. Podobnie Gliwice, które w tym roku zajęły trzecie miejsce, tak jak rok temu (zaś w RS 2021 było to miejsce pierwsze).

Za to Świętochłowice to debiutant wśród laureatów Rankingu Samorządów. W tegorocznej edycji miasto wskoczyło na drugie miejsce z odległych pozycji w latach poprzednich. To między innymi efekt dużej poprawy w obszarze „finanse i rozwój”, gdzie Świętochłowice obecnie okazują się najlepsze. Największa liczba punktu dotyczy takich wskaźników, jak dynamika inwestycji w ostatnich trzech latach czy wartość pozyskanych dotacji rozwojowych. – Trzy lata oszczędności i zaciągania pasa przyniosły rezultaty – komentuje Daniel Beger, prezydent Świętochłowic od 2018 r.

Prezydent wspomina, że przez ostatnie lata miasto musiało wykaraskać się z wysokiego zadłużania i problemów z wiarygodnością kredytową. Dziś na szczęście, dzięki pozyskanym zewnętrznym źródłom finansowania, udaje się realizować najpotrzebniejsze inwestycje.

Najlepszą dziesiątkę miast na prawach powiatu domykają w kolejności: Rybnik, Tychy, Biała Podlaska, Poznań, Zamość, Jastrzębie-Zdrój i Opole.

Jak finansować rozwój

W kategorii gmin miejskich i miejsko-wiejskich pierwsze miejsce zajęła gmina Ulanów z woj. podkarpackiego. Gminie udało się wyprzedzić konkurencję głównie dzięki umiejętności pozyskiwania środków na rozwój ze źródeł zewnętrznych (tzw. dotacje rozwojowe) oraz dyscyplinie finansowej i trzymaniu wydatków w ryzach (tj. wysokiej w stosunku do dochodów nadwyżce operacyjnej brutto i netto).

– W roku 2022 pozyskaliśmy z zewnątrz na inwestycje blisko 22 mln zł, a wydatki inwestycyjne sięgnęły kwoty ponad 28 mln zł – podkreśla Stanisław Garbacz, burmistrz Ulanowa. – Przy czym nieprzerwanie od 2016 roku nie mamy zadłużenia. Jest to wynikiem przemyślanego zarządzania budżetem, bardzo dobrej współpracy z radnymi oraz skutecznego pozyskiwania środków zewnętrznych – przekonuje burmistrz.

Niewielkie różnice

Drugie miejsce w kategorii mniejszych miast i miasteczek zajęła gmina miejska Wojcieszów z woj. dolnośląskiego, a trzecie – Stoczek Łukowski (woj. lubelskie). Przy czym trzeba zaznaczyć, że różnice punktowe pomiędzy pierwszą trójką były bardzo niewielkie. Wojcieszów także może cieszyć się wysoką oceną w obszarze „finanse i rozwój” (i tu także jest to efekt wysokich dotacji rozwojowych oraz nadwyżek operacyjnych). Stoczek Łukowski do dobrych wyników finansowych może także dodać spore osiągnięcia w obszarze dbałości o jakość życia mieszkańców.

W TOP10 najlepszym gmin miejskich i miejsko-wiejskich znalazły się jeszcze: Mielno (woj. zachodniopomorskie), Ścinawa (woj. dolnośląskie), Władysławowo (woj. pomorskie), Polanica-Zdrój (woj. dolnośląskie), Międzyzdroje (woj. zachodniopomorskie), Krynica Morska (woj. pomorskie) oraz Terespol (woj. lubelskie).

Czytaj więcej

Ranking Samorządów

Finansowa rewolucja dla mniejszych miast i gmin

Rząd PiS, zgodnie ze swoimi deklaracjami, wyraźnie preferuje mniejsze wspólnoty lokalne i trafia tam znacznie więcej budżetowego wsparcia niż do metropolii. Po części ma to też odzwierciedlenie w naszym Rankingu Samorządów.

Trzeba tu zauważyć, że w kategorii gmin miejskich i miejsko-wiejskich w porównaniu z zeszłorocznym rankingiem zaszły spore zmiany. Pierwsza dziesiątka to zwykle debiutanci na aż tak wysokich pozycjach, ubiegłoroczni liderzy spadli dla dalsze miejsca.

Przyczyn tych przetasowań jest kilka. Po pierwsze, zawsze w naszym rankingu kategoria ta charakteryzowała się dużą zmiennością. Po drugie, w porównaniu z RS 2022 nieco zmieniona została metodologia (nie wysyłamy do samorządów pytań ankietowych).

Ważnym czynnikiem może też być rewolucja finansowania samorządów, jaka dokonała się w ostatnich latach. Przygotowane przez rząd programy wsparcia rozwoju, np. w ramach Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych czy Programu Inwestycji Strategicznych Polski Ład, a także różnego rodzaju dotacje na wsparcie bieżących zadań skierowane są przede wszystkim do mniejszych samorządów. Dzięki temu wiele z nich miało okazję pozyskać środki, które nigdy wcześniej nie były dla nich dostępne. I jeśli przeznaczyły je na te działania, które premiowane są w naszym rankingu, to musiało to być widoczne w wynikach.

Ważne inwestycje

Podobne zależności dotyczą również kategorii gmin wiejskich. Tu pierwsze miejsce w Rankingu Samorządów 2023 zajęła gmina Sulmierzyce z woj. łódzkiego. To efekt wysokiej punktacji (choć nie najwyższej) we wszystkich obszarach oceny.

– Podejmując decyzję o inwestycjach na terenie gminy, zawsze kieruję się dobrem mieszkańców – zaznacza Gabriel Orzeszek, wójt gminy Sulmierzyce. Gmina chwali się takimi ostatnimi inwestycjami, jak budowa żłobka w technologii pasywnej, strzelnica sportowa czy nowa świetlica wiejska w kolejnej miejscowości.

Drugie miejsce wśród gmin wiejskich zajęła gmina Krupski Młyn z woj. śląskiego, zaś trzecie – Moszczenica z woj. małopolskiego. Obie gminy wyróżniają dobre wyniki w zakresie finansów i rozwoju oraz w zakresie dbałości o jakość życia mieszkańców.

Pierwszą dziesiątkę uzupełniają: Kleszczów (woj. łódzkie), Siemień (woj. dolnośląskie), Ulhówek (woj. dolnośląskie), Solec-Zdrój (woj. świętokrzyskie), Reganów (woj. łódzkie), Krzyżanów (woj. łódzkie) oraz Iłowo-Osada (woj. warmińsko-mazurskie).

Ponad 30 wskaźników oceny

W Rankingu Samorządów oceniamy wszystkie gminy, miasta i miasta na prawach powiatu w Polsce (z wyjątkiem Warszawy).

Kryteria oceny to około 30 wskaźników w trzech filarach zrównoważonego rozwoju: „finanse i rozwój”, „dbałość o mieszkańców” oraz ”dbałość o środowisko”. W obszarze „trwałość ekonomiczno-finansowa” (maksymalnie 30 pkt do uzyskania) staramy się ocenić zdolność samorządu do zwiększania dochodów i budowania potencjału rozwojowego oraz efektywność zarządzania finansami. Pod uwagę brane są tu takie wskaźniki jak: dynamika dochodów podatkowych oraz pozostałych dochodów własnych w ostatnich trzech latach, wartość pozyskanych dotacji rozwojowych w danym roku, poziom nadwyżki operacyjnej brutto oraz netto w danym roku, dynamika wydatków inwestycyjnych oraz wydatków na drogi oraz poziom pokrycia terenu gminy planami zagospodarowania przestrzennego. W obszarze „trwałość społeczna” (maksymalnie 30 pkt) oceniane są te działania samorządów, które mają największy wpływ na jakość życia mieszkańców. Tu brane są pod uwagę m.in. dynamika inwestycji na infrastrukturę społeczną i transport, dynamika wydatków na oświatę, wydatki na kulturę, sport i rekreację, inwestycje w gospodarkę mieszkaniową, wybrane wydatki w dziale rodzina i dziale zdrowie, liczba miejsc w przedszkolach i żłobkach.