Minister w potrzasku. MSZ walczy z cyklistami i Rosją Putina

W dyplomacji rzadko się zdarza, aby opinia na świecie o jakimś kraju załamała się tak szybko i tak głęboko, jak to się stało w przypadku Polski po październikowych wyborach do Sejmu. Toutes proportions gardées: Ameryka przeszła przez podobny proces po interwencji w Iraku, Rosja – od kiedy Kreml zaczął odbudowę imperium. O ile jednak Władimir Putin i George W. Bush byli gotowi zapłacić cenę za konkretną zdobycz, o tyle rząd PiS za poniesiony koszt nie uzyskał właściwie nic.

Rozdzielmy od razu dwie rzeczy: ocenę sytuacji w Polsce w zachodnich mediach i to, co mówią zachodni dyplomaci. Ta pierwsza w znacznym stopniu była niesprawiedliwa, uproszczona, rysowana bez poszanowania podstawowych zasad dziennikarskiej rzetelności. Kilkakrotnie o tym pisałem.

Ale z dyplomatami sprawa jest poważniejsza. Oni są na miejscu, mają czas wejść w niuanse polskiego życia politycznego, a ich oceny przekładają się na politykę prowadzoną wobec Polski.

Niestety, ta ocena jest fatalna. W ostatnich tygodniach miałem okazję rozmawiać z wysokiej rangi przedstawicielami wielu czołowych państw zachodnich. Wszyscy mówią to samo, rysują w czarnych barwach działalność obecnych polskich władz.

– W centrali nawet nie chcą podejmować kontaktów z polskim rządem. Muszę ich przekonywać, że to jednak ważny kraj, z którym trzeba współpracować – mówi mi ambasador kluczowego zachodniego kraju, do niedawna bardzo zaprzyjaźnionego.

W globalnym świecie znacznie większe i ważniejsze państwa, jak Niemcy i Francja, nie mogą lekceważyć takiej opinii. Muszą przecież współpracować ze swoimi partnerami w bardzo wielu dziedzinach, od bezpieczeństwa po gospodarkę, od ekologii po imigrację. Polska zależy od zagranicy w jeszcze większym stopniu.

To jasne, już na starcie rząd PiS nie był faworytem zachodnich stolic. Ale bardzo szybko, całkiem niepotrzebnie, pogłębił u naszych partnerów najgorsze obawy, niezdarnie wszczynając konflikt o Trybunał Konstytucyjny czy media publiczne.

Szczególnie wiele frontów otwierał Witold Waszczykowski, zapominając, że nie jest już politykiem opozycji z temperamentem publicysty, tylko ministrem spraw zagranicznych. W wywiadach wyrokował, że Wałęsa był marionetką w rękach komunistów, gdy rodziła się demokracja, tak jakby sam nie był ministrem spraw zagranicznych III RP, pouczał senatora Johna McCaina, najbardziej szanowanego republikanina za Atlantykiem, że dał się wprowadzić w błąd i nie wie, co się dzieje w Polsce. Wystąpił do Komisji Weneckiej z prośbą o wydanie opinii o polskiej demokracji, tak jakby nie wiedział, że będzie ona fatalna i rząd będzie musiał jakoś zjeść tę żabę.

Skąd taka nieprzerwana seria błędów?

W środowisku PiS nie jest tajemnicą, że Waszczykowski nie był faworytem Jarosława Kaczyńskiego na stanowisko szefa MSZ, prezes wolał Ryszarda Legutkę, ale ten odmówił. Wiele wskazuje więc na to, że celem słabego politycznie ministra jest przynajmniej w równym stopniu wyczuwanie i wychodzenie naprzeciw (zapewne często wyimaginowanym) oczekiwaniom Kaczyńskiego co prowadzenie skutecznej polityki zagranicznej. Pogodzenie tych dwóch priorytetów okazało się wielokrotnie niemożliwe. Nowy minister próbował początkowo utrzymać w miarę poprawne stosunki z Niemcami, ale gdy na paradzie karnawałowej w Duesseldorfie pojawiła się kukła Kaczyńskiego, wystąpił z oficjalną interwencją, powodując zażenowanie za Odrą. Takich przykładów było wiele.

W realnej polityce międzynarodowej przez te cztery miesiące Waszczykowski zdziałał niewiele. Najważniejszy postulat z kampanii prezydenckiej Andrzeja Dudy, stałe bazy amerykańskie, jest nie do spełnienia. Na lipcowym szczycie NATO w Warszawie będzie mowa o amerykańskich składach broni, intensyfikacji ćwiczeń wojsk USA, modernizacji infrastruktury. Zasadniczo to samo, co Barack Obama obiecywał już poprzedniej ekipie rządzącej Polską.

Ameryka krytykuje amerykanofilów

Co gorsza, Amerykanie podtrzymują swoje plany nie z sympatii do polskich władz, tylko dlatego, że taki jest interes sojuszu. Dla Waszczykowskiego, podobnie jak Kaczyńskiego, USA miały być najważniejszym partnerem za granicą: w exposé sejmowym o Ameryce i NATO mówił, zanim przeszedł do Unii i Niemiec. Nie można też zapominać, że w przeszłości obecny minister odszedł z MSZ, protestując przeciw stawianiu przez Radosława Sikorskiego warunków budowy tarczy antyrakietowej. Tym bardziej musi szokować, że to za kadencji Waszczykowskiego w MSZ Waszyngton po raz pierwszy od 30 lat zaczął martwić się o stan demokracji w naszym kraju, w Departamencie Stanu słyszeliśmy słowa poparcia dla bardzo krytycznej opinii McCaina pod adresem rządu w Warszawie.

Niewiele lepiej jest w stosunkach z Niemcami. Berlin unika jawnej krytyki, ma za dużo kłopotów w Europie i bez otwartego konfliktu z sąsiadem zza Odry. Ale w ważnych sprawach, jak Nord Stream 2, bazy NATO na Wschodzie czy włączenie Polski do negocjacji w sprawie rozwiązania kryzysu ukraińskiego, Niemcy nie wychodzą naprzeciw polskim oczekiwaniom. Oba kraje nie współdziałają też w sprawie kryzysu uchodźców, a testem faktycznego stanu polsko-niemieckich relacji będzie lipcowa decyzja Unii o przedłużeniu sankcji wobec Rosji. Na razie partnerstwo z Niemcami jest jakby zawieszone.

Nie ma też sukcesów w stosunkach z Francją. Przez przeszło trzy lata François Hollande próbował właśnie z Polską budować europejską politykę obronną, polisę ubezpieczeniową na wypadek wycofania się Amerykanów z Europy. Ale wraz z podważeniem przez obecny rząd zawartej już umowy na zakup śmigłowców Caracal ta inicjatywa właściwie upadła. Skoro dla polskich władz od strategicznych porozumień ważniejsza jest opinia związkowców z Mielca, współpraca z Polską w sprawach obronnych staje się bezprzedmiotowa – rozumują Francuzi.

Mrzonka Międzymorza

Na forum Unii Polska mogła odnieść w tych dniach spektakularne zwycięstwo: w sprawie polityki wobec uchodźców. Bo przecież stanowisko rządu PO–PSL, które kontynuuje obecna ekipa, stopniowo zostało przejęte przez wszystkie stolice zjednoczonej Europy poza Berlinem. Angela Merkel pozostała sama ze swoim pomysłem rozdzielenia imigrantów między pozostałe kraje Wspólnoty. Niestety, zamiast sukcesu mamy dyplomatyczny skandal, którego symbolem dla zachodnich rządów jest wywiad Waszczykowskiego dla „Bilda". Sprzeciwia się on w nim „nowej mieszaninie kultur i ras, świata złożonego z rowerzystów i wegetarian, którzy używają wyłącznie odnawialnych źródeł energii i zwalczają wszelkie przejawy religii", zaznaczając, że „to nie ma nic wspólnego z tradycyjnymi polskimi wartościami". Zupełnie bez potrzeby Polska stała się uosobieniem egoistycznej, może wręcz rasistowskiej bezduszności wobec uciekających przed wojną Syryjczyków.

Sukcesem Polski jest natomiast niewątpliwie porozumienie z Davidem Cameronem o nowych warunkach członkostwa Wielkiej Brytanii w Unii. Na tyle, na ile było to możliwe, interesy polskich imigrantów zostały zabezpieczone, a jednocześnie nasz kraj pomógł w zachowaniu integralności Wspólnoty. Tylko że ten sukces został osiągnięty głównie przez ministra ds. europejskich Konrada Szymańskiego, raczej wbrew Waszczykowskiemu niż z jego pomocą. Wkład szefa MSZ to pomysł ogłoszonego w wywiadzie dla Reutersa dealu: brytyjskie bazy za rezygnację z opieki socjalnej dla Polaków na Wyspach, z którego minister musiał się rakiem wycofać.

Lutowa wizyta Viktora Orbána w Moskwie, podczas której krytykował sankcje wobec Rosji, to symbol innego mało realnego pomysłu MSZ: konsolidacji Europy Środkowej, tzw. Międzymorza, w obliczu rosyjskiego zagrożenia i dominacji Niemiec w Unii. Państwa bałtyckie taki scenariusz odrzucają, dla nich integracja europejska to warunek przetrwania. Węgry, Czechy i Słowacja, które przeznaczają na obronę mniej niż 1 proc. PKB, nie ukrywają słabości do Putina. A i sama premier Szydło w kluczowym momencie negocjacji z Cameronem musiała wziąć sprawy w swoje ręce, bo reprezentujący na brukselskim szczycie Wyszehrad premier Czech Bohuslav Sobotka zaczął prowadzić własną grę.