Służba cywilna - kiedy pracodawca sam decyduje o zwolnieniu urzędnika

Ustawa o służbie cywilnej (dalej usc) wymienia sytuacje, w których wypowiedzenie stosunku pracy urzędnikowi sc jest możliwe. Większość to okoliczności, w których pracodawca nie ma wyboru i musi takie wypowiedzenie wręczyć. Nawet, jeśli byłoby mu to zupełnie nie na rękę >patrz ramka. Swobodę decyzji pozostawiono mu jedynie w przypadku odmowy poddania się przez urzędnika sc badaniu lekarza orzecznika ZUS, która to odmowa stanowi jedyną fakultatywną przesłankę zwolnienia urzędnika sc w tym trybie.

Ważne!

Wszystkich urzędników sc, bez względu na posiadany staż pracy obowiązuje trzymiesięczny okres wypowiedzenia.

Tylko, gdy ustawa pozwala

Poza wymienionymi w ustawie okolicznościami wypowiedzenie stosunku pracy urzędnikowi nie jest możliwe. Nawet wówczas, gdy obiektywnie rzecz biorąc takie wypowiedzenie uznać można by za uzasadnione np. w przypadku złego wypełniania przez urzędnika obowiązków służbowych. Jeśli nie przełoży się to na jego oceny okresowe (otrzymanie, dwukrotnej, następującej po sobie, negatywnej oceny jest, bowiem obligatoryjną przesłanką wypowiedzenia), jego zwolnienie z tego powodu nie jest możliwe.

Negatywna ocena to za mało

Ocenom okresowym członkowie sc poddawani są, co do zasady, co 24 miesiące, chyba, że otrzymają notę negatywną. Wtedy ponowna ocena przeprowadzana jest już po upływie 6 miesięcy. Ocena taka dotyczy wykonywania przez członka korpusu sc obowiązków wynikających z opisu zajmowanego przez niego stanowiska pracy. Sporządza się ją na piśmie i niezwłocznie zapoznaje z nią osobę ocenianą. Jej wynik może być przez ocenianego przyjęty lub zakwestionowany poprzez wniesienie sprzeciwu. W razie jego uwzględnienia ocenę okresową zmienia się albo sporządza po raz drugi. Natomiast w razie nierozpatrzenia sprzeciwu w terminie albo jego nieuwzględnienia, urzędnik sc może, w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji albo od dnia upływu terminu na rozpatrzenie sprzeciwu odwołać się do sądu pracy. W przypadku uruchomienia przez pracownika procedury odwoławczej, pracodawca decyzję o wypowiedzeniu podjąć może dopiero po wyczerpaniu trybu weryfikacji drugiej negatywnej oceny.

Decyduje lekarz ZUS

Kolejną przesłaną obligatoryjnego wypowiedzenia stosunku pracy urzędnikowi sc jest otrzymanie przez niego od lekarza orzecznika ZUS orzeczenia stwierdzającego jego trwałą niezdolność do pracy uniemożliwiającą mu wykonywanie obowiązków. W piśmiennictwie przyjmuje się, że chodzi tu o utratę zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy w służbie cywilnej, a nie tylko do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku. Ustawa o sc nie definiuje pojęcia niezdolności do pracy. Robi to natomiast w art. 12 ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 887 ze zm.).

Przepisy ustawy emerytalnej nie wyjaśniają już jednak, kiedy taka niezdolność do pracy jest trwała a kiedy nie. Do 25 października 2005 r. ustawa ta stanowiła, że trwałą niezdolność do pracy orzeka się, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy, a okresową niezdolność, jeżeli według wiedzy medycznej istnieją rokowania odzyskania zdolności do pracy. Obecnie, zgodnie z art. 13 ust.2 i 3 ustawy emerytalnej niezdolność do pracy orzeka się, co do zasady na okres nie dłuższy niż 5 lat. Wyjątkowo może być ona orzeczona, na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu. Przy orzekaniu o stopniu i trwałości niezdolności do zarobkowania uwzględnia się w szczególności możliwości wykonywania dotychczasowej pracy.

Przepisy ustawy o sc nie współgrają, zatem z przepisami ustawy emerytalne. Jednak zdaniem prof. K. Rączki (Ustawa o służbie cywilnej. Komentarz LexsisNexsis Warszawa 2010 r.) konfrontując brzmienie art. 71 ust. 1 pkt 2 usc z przedstawionymi w ustawie emerytalnej stopniami i rodzajami niezdolności do pracy należy stwierdzić, że przesłanką wypowiedzenia stosunku pracy urzędnikowi sc może być tylko orzeczenie lekarza orzecznika ZUS, ustalające trwałą niezdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy lub trwałą częściową niezdolność polegającą na niemożności wykonywania czynności urzędnika sc. Przesłanką taką nie może być natomiast czasowa niezdolność do pracy zarówno jakiejkolwiek, jak i określonego rodzaju. W przypadku orzeczenia czasowej niezdolności do pracy stosunek pracy urzędnika trwa nadal, a urzędnik może zostać przeniesiony na inne stanowisko w urzędzie albo jego stosunek pracy ulega zawieszeniu na czas trwania niezdolności do pracy, jeżeli urzędnik zaprzestaje świadczenia pracy w tym okresie.

Rygory selekcyjne trzeba spełniać

Przesłanką powodującą obligatoryjne rozwiązanie stosunku pracy urzędnika sc jest także utrata przez niego nieposzlakowanej opinii. To konsekwencja określenia w art. 4 usc wymogów, jakie musi spełniać każda osoba przyjmowana do służby cywilnej (tzw. rygory selekcyjne). Ustawa nie precyzuje, kto, w jakim trybie oraz na podstawie, jakich przesłanek ustala, że urzędnik utracił nieposzlakowaną opinię. Jednak z racji tego, że władny do rozwiązania stosunku pracy z urzędnikiem sc jest dyrektor generalny urzędu przyjąć należy, że to on podejmując decyzje w tym zakresie stwierdza w sposób całkowicie dowolny istnienie przesłanki uzasadniającej utratę nieposzlakowanej opinii.

Jakie okoliczności mogą o tym przesądzać? W uzasadnieniu do wyroku z 5 czerwca 2012 r. (II PK 263/11, OSNP 2013/11-12/129) SN zauważył, iż zwrot „nieposzlakowana opinia" stanowi klauzulę generalną, a zatem jest to zwrot odsyłający poza system prawny, do okoliczności mających znaczenie niezwykle ocenne. (...).

Należy podkreślić, iż to, że tak istotna kwestia, od której zależy istnienie stosunku pracy urzędnika sc została pozostawiona całkowicie swobodnemu uznaniu dyrektora generalnemu jest krytykowane w piśmiennictwie. Zdaniem prof. K. Rączki taki stan prawny należy uznać za wysoce niedoskonały gdyż może stwarzać pokusę nadużywania omawianej przesłanki wypowiedzenia stosunku pracy. Dlatego jego zdaniem de lege ferenda należy postulować ustanowienie regulacji określających, na jakiej podstawie i z zachowaniem, jakiej procedury powinna być stwierdzana utrata nieposzlakowanej opinii przez urzędnika sc. Podobnego zdania jest H. Szewczyk (Stosunki pracy w służbie cywilnej, Wolters Kluwer Warszawa 2010 r), która uważa, że konieczne jest także stworzenie procedury, która dawałaby urzędnikowi sc pełną gwarancje ustosunkowania się do stawianych mu w tym zakresie zarzutów. Obecnie może zrobić tylko pośrednio odwołując się od otrzymanego wypowiedzenia do sądu pracy.

W nauce, jako przykłady utraty nieposzlakowanej opinii wymienia się np.: skazanie za przestępstwo nieumyślne lub wykroczenie, które podważają zaufanie do tej osoby, lub nawet samo wszczęcie przeciw niej postępowania karnego, wiarygodne, zwłaszcza te rozpowszechnione przez media, informacje o niegodnym zachowaniu np. pijaństwie, hazardzie, używaniu narkotyków, bądź wykorzystywaniu zajmowanego stanowiska do osiągnięcia osobistych korzyści (T. Liszcz, w Prawo urzędnicze Lublin 2005 r.).

Choć z ustawy nie wynika czy o zaistnieniu tej przesłanki decydować mają tylko okoliczności ze sfery zawodowej urzędnika czy także ze sfery prywatnej w piśmiennictwie zdecydowanie przeważa pogląd, że dla prawidłowego wykonywania przez urzędników sc obowiązków ważna jest również właściwa postawa etyczna w życiu prywatnym. Nieposzlakowana opinia w życiu prywatnym to zdaniem prof. J. Jagielskiego (Ustawa o służbie cywilnej. Komentarz LexisNexsis Warszawa 2010 r.) możność przypisania osobie takich cech, jak m.in. uczciwość, rzetelność, odpowiedzialność za czyny i słowa, otwartość w stosunku do innych ludzi, skromność i umiarkowanie w życiu codziennym, umiejętności godnego zachowania się w różnych sytuacjach, spolegliwość, uczciwość w życiu prywatnym i rodzinnym". Podobny pogląd wyraził SN w wyroku z 5 czerwca 2012 r. (II PK 263/11,OSNP 2013/11-12/129),

Ostatnią przesłanką obligatoryjnego wypowiedzenia stosunku pracy urzędnikowi służby cywilnej, jest likwidacja urzędu, jeśli nie jest możliwe przeniesienie urzędnika w trybie art. 66 usc (szerzej na ten temat w „Rzeczpospolita radzi").

podstawa prawna: Art.9, art. 66, art.71 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 1345 ze zm.)

Czy wszystkie zmiany organizacyjne uzasadniają wypowiedzenie

Przesłanką obligatoryjnego wypowiedzenia stosunku pracy urzędnikowi sc, jest likwidacja urzędu, jeśli nie jest możliwe przeniesienie go w trybie art. 66 usc. Czy dotyczy to także reorganizacji urzędu?

Nie. Wprawdzie art. 66 ustawy o służbie cywilnej (dalej usc) stanowi, iż w razie likwidacji urzędu, w którym urzędnik służby cywilnej wykonuje pracę, lub reorganizacji tego urzędu w sposób uniemożliwiający dalsze zatrudnienie tego urzędnika, Szef SC przenosi go do innego urzędu w tej samej lub innej miejscowości oraz zobowiązuje dyrektora generalnego tego urzędu do wyznaczenia urzędnikowi służby cywilnej stanowiska, uwzględniając jego przygotowanie zawodowe. To art. 71 ust.1 tej ustawy określając przesłanki obligatoryjnego zwolnienia urzędnika sc wymienia tylko likwidację urzędu, oczywiście tylko w sytuacji, gdy przeniesienie urzędnika w trybie art. 66 usc nie jest możliwe. Przy czym niemożność przeniesienia może wynikać albo z przyczyn leżących po stronie urzędnika albo od niego niezależnych np. leżących po stronie administracji rządowej.

Przez reorganizację urzędu, należy, zatem, zgodnie z wyrokiem NSA z 20 stycznia 1994 r.( II SA 2348/93, ONSA 1995, Nr 1, poz. 35) rozumieć zmianę organizacji urzędu, dokonaną w identycznym trybie jak przy ustalaniu jego struktury.

Zdaniem Heleny Szewczyk (Zagadnienie wzmożonej ochrony przed wypowiedzeniem stosunku pracy z mianowania urzędnikowi służby cywilnej, PiZS 2001, Nr 11) rozwiązanie stosunku pracy z powodu likwidacji urzędu będzie mogło mieć miejsce tylko w takich okolicznościach, w których występuje całkowite i faktyczne zniesienie określonej struktury organizacyjnej urzędu, co jest równoznaczne z brakiem możliwości zatrudnienia pracujących tam osób, a przeniesienie ich do innego urzędu lub innych urzędów, czy też do innych struktur organizacyjnych w sektorze publicznym na mocy przepisów szczególnych, nie będzie możliwe.

Według Heleny Szewczyk (Stosunki pracy w służbie cywilnej Wolters Kluwer Warszawa 2010 r.) dyspozycją tej normy nie będą natomiast objęte przekształcenia organizacyjne oraz strukturalno-ustrojowe, które w istocie nie są likwidacją, a dotychczasowe zadania urzędów nierzadko za przejmowane przez inne podmioty. Z punktu widzenia prawa pracy dochodzi wówczas do przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę na mocy przepisów szczególnych. Przy czym przepis art. 231 kp ma zastosowanie wobec mianowanych urzędników sc dopiero wtedy, jeśli przepisy szczególne nie normują odmiennie spraw w nim uregulowanych.

podstawa prawna: Art. 9, art.71, art. 81, art.83 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 1345 ze zm.)

Czy urzędnik dostanie inne świadczenia

W okresie wypowiedzenia urzędnik sc nie musi świadczyć pracy, jeśli tak zdecyduje jego dyrektor generalny. Czy to oznacza, że pracodawca nie może wysłać go na przymusowy urlop na podstawie art. 1671 kp? Czy w okresie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy urzędnik oprócz wynagrodzenia ma także prawo do innych świadczeń związanych z pracą?

W okresie wypowiedzenia urzędnik służby cywilnej oraz pracownik służby cywilnej może być zwolniony z pełnienia obowiązków, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Tak stanowi art. 72 ustawy o sc. Przepisy ustawy mówią, zatem wyłącznie o wynagrodzeniu, co oznacza, że inne świadczenia ze stosunku pracy takiemu urzędnikowi się w tym okresie nie należą. Gdyby ustawodawca chciał przyznać urzędnikowi szerszy zakres uprawnień zapisałby to wprost tak jak zrobił to w przypadku zawieszenia urzędnika sc (albo pracownika sc) w pełnieniu obowiązków, jeżeli zostało wszczęte przeciwko niemu postępowanie dyscyplinarne lub karne. Zgodnie, bowiem z art. 69 ust. 3 usc w okresie takiego zawieszenia, urzędnik służby cywilnej oraz pracownik służby cywilnej zachowuje prawo do wynagrodzenia oraz innych uprawnień i świadczeń przysługujących w służbie cywilnej.

Co do wysłania urzędnika sc w okresie wypowiedzenia na urlop wypoczynkowy ustawa o sc tego zagadnienia nie normuje. Zastosowanie znajdzie tu zatem art. 9 ust. 1 usc, art. 1671 kp. Zgodnie z nim, pracownik jest zobowiązany do wykorzystania przysługującego mu urlopu w okresie wypowiedzenia, gdy pracodawca takiego urlopu mu udzieli. Co do zasady pracodawca może, więc w okresie wypowiedzenia wysłać urzędnika sc na cały zaległy urlop oraz na urlop bieżący. Ten ostatni oczywiście tylko w wymiarze proporcjonalnym do okresu zatrudnienia w danym roku u tego pracodawcy.

Należy jednak pamiętać, że jeśli pracodawca skorzysta najpierw z uprawnienia do zwolnienia urzędnika sc z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia, to nie będzie mógł później wymagać, aby w okresie tym wykorzystał on należny urlop. Przyjmuje się, bowiem, że udzielonego już zwolnienia nie można odwołać.

podstawa prawna: Art. 9, art.72, ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 1345 ze zm.)

Zwolnienia obligatoryjne

Pracodawca musi zwolnić urzędnika sc w drodze wypowiedzenia w razie:

- dwukrotnej, następującej po sobie, negatywnej oceny okresowej,

- stwierdzenia przez lekarza orzecznika ZUS trwałej niezdolności do pracy uniemożliwiającej wykonywanie obowiązków urzędnika służby cywilnej;

- utraty nieposzlakowanej opinii;

- likwidacji urzędu, jeżeli nie jest możliwe przeniesienie, o którym mowa w art. 66 usc, czyli przeniesienie przez Szefa SC.

Co mówi prawo

Ustawa o emeryturach i rentach z FUS

Art. 12. 1. Niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.