Były poseł Porozumienia Centrum i AWS: Jarosław Kaczyński budował i niszczył zarazem

"Plus Minus": Co uważa pan za największe dokonania Sejmu w czasach, kiedy był pan posłem?

Piotr Wójcik, były poseł Porozumienia Centrum i AWS: Za czasów Jana Olszewskiego zapadły kierunkowe decyzje, dzięki którym za kadencji AWS weszliśmy do NATO, zaraz potem zakotwiczyliśmy się instytucjonalnie w Europie, w której kulturowo byliśmy zawsze. Wszystkie kolejne rządy trzymały się wytyczonego wtedy kierunku. Okres mojego posłowania w Sejmie I [1991–1993 – red.] i III [1997–2001 – red.] kadencji wspominam dobrze, bo bilans lat 90. był pozytywny. A poza tym ludzie w polityce byli inni niż dzisiaj.

Inni to znaczy jacy?

W 1990 r. w komitetach obywatelskich „Solidarność" przygotowywaliśmy uchwaloną przez Sejm kontraktowy ustawę samorządową dla stolicy. Zaraz potem zostałem sekretarzem Rady Warszawy. Któregoś dnia szefowa sekretariatu zwróciła się do mnie, aby radni zgłosili się wreszcie po zaległe diety. Ci ludzie poszli do samorządu nie po to, żeby zarabiać na polityce, tylko żeby coś zrobić. To taki kontrapunkt wobec obyczajów dominujących obecnie.

Chyba mocno pan idealizuje tamte lata. Przecież to lat 90. dotyczył słynny raport Banku Światowego o korupcji w polskim parlamencie. Według niego w 1992 r. opłata za blokowanie nowelizacji ustawy o grach losowych i działaniu kasyn wynosiła 500 tys. dolarów.

Nawet jeśli tak było, jest to przykład z absolutnego marginesu. W tamtym czasie dominowały kwestie realnej, głębokiej modernizacji gospodarki i państwa, toczyła się dyskusja polityczna o czymś ważnym. Była pozytywna energia, ludziom zależało na zmienianiu Polski. Mam pretensje do klasy politycznej o to, że po 2001 r. spoczęła na laurach. Zaczęło dominować przekonanie, że jesteśmy bezpieczni, że możemy zająć się karierami i biznesami, a państwo ma nam nie przeszkadzać. Niestety, rządzenie wymaga nieustannego poprawiania i ulepszania państwa, nie polega na odcinaniu kuponów i zamiataniu problemów pod dywan. Rząd Jerzego Buzka wykonał prawie 95 proc. działań przygotowujących Polskę do akcesji do Unii Europejskiej. Co prawda Leszek Miller, dochodząc do władzy, mówił, że pod rządami Buzka niemowlęta umierały na śmietniku, ale była to jedna z wielu bzdur w skierowanej przeciwko AWS propagandzie ówczesnej opozycji, która po przejęciu władzy doprowadziła do afery Rywina i uniemożliwiła dywersyfikację zaopatrzenia w gaz, zrywając zawarty przez rząd Buzka kontrakt norweski. To od tamtego czasu stan debaty publicznej w Polsce zaczął się systematycznie pogarszać, tak jak jakość polityki oraz funkcjonowanie państwa. I to jest odczuwane przez ludzi.

W jaki sposób?

Bardzo często słyszę, że nasze państwo najlepsze jest tylko w „dokopywaniu" zwykłemu obywatelowi, dużo gorzej wykonuje podstawowe zadania. Zaniechano myślenia o perspektywie i strategii rozwojowej Polski, nie ulepsza się działania aparatu administracji publicznej. Doszliśmy do tego – żeby przytoczyć fragment słynnych knajpianych taśm – że dwaj urzędujący wysocy przedstawiciele państwa polskiego spokojnie i zgodnie stwierdzają, że jest ono „bytem pozornym".

Wróćmy do początku lat 90. Należał pan wówczas do grupy politycznej, którą media opisywały jako „spoconych facetów pędzących po władzę".

Niezbyt nas lubiano, to fakt. Taki był wtedy klimat. Pamiętam konferencję prasową, którą zorganizowałem z Andrzejem Anuszem. Chodziło o to, że w głosowaniu nad małą konstytucją w Sejmie źle policzono głosy. A Mała Konstytucja przeszła niedużą większością, więc każdy głos był istotny. Na konferencję przyszli dziennikarze wszystkich mediów, ale nigdzie nie ukazała się relacja.

Może wasze twierdzenia były gołosłowne.

Nie. Byłem wówczas sekretarzem Sejmu, miałem zdjęcia pokazujące puste miejsca na sali plenarnej, miałem pisemne oświadczenia posłów, którzy twierdzili, że głosowali inaczej, niż zaliczono ich głosy. Wtedy nie głosowało się elektronicznie, tylko przez podniesienie ręki, i można się było łatwo pomylić przy zliczaniu głosów. Wszystko to pokazałem dziennikarzom, łącznie z kserokopią listy obecności, bo zgodnie z wynikami w jednym z sektorów wszyscy zagłosowali, mimo pustych miejsc i niekompletnej listy obecności. W demokratycznym kraju sprawa wątpliwości związanych z wynikiem głosowania nad konstytucją byłaby wałkowana przez miesiąc. A u nas zapadła cisza. Gdy zadzwoniłem do TVP, której prezesem był wówczas Janusz Zaorski, z pytaniem, dlaczego o tym nie poinformowali, usłyszałem, że wywieram niedopuszczalny, skandaliczny nacisk polityczny na niezależną telewizję.

Rozumiem, że coś wam nie pasowało w małej konstytucji i dlatego żądaliście sprawdzenia głosowania?

Nie popieraliśmy małej konstytucji, bo była pełna luk, w dodatku wzmacniała władzę prezydenta Lecha Wałęsy, z którym nasze środowisko było w sporze politycznym. Nie podobało nam się sprowadzenie Sejmu do roli maszynki akceptującej decyzje prezydenta, byliśmy też przeciwko ręcznemu sterowaniu rządem. Ale w tej historii nie jest ważny fakt, czy mała konstytucja była dobra czy zła, tylko czy została prawidłowo uchwalona. Wysłaliśmy w tej sprawie informacje do wszystkich najwyższych instytucji państwa, nawet do Trybunału Konstytucyjnego i do Sądu Najwyższego. Nikt nie podjął tematu.

Może po prostu nie mieliście racji.

Można nam było zarzucić pomyłkę, ale nikt nie chciał nawet tego sprawdzić. Pamiętam, że gdy wyszedłem na trybunę sejmową i powiedziałem, że w wynikach głosowania coś się nie zgadza i nie podpiszę protokołu, któryś z posłów krzyczał na mnie: „Złaź z trybuny, masz podpisywać protokoły, a nie uprawiać politykę". Oczywiście dziś wiemy, że mała konstytucja nie wywołała żadnych dramatycznych skutków, ale środowiska solidarnościowe straciły okazję, żeby uchwalić dobrą ustawę zasadniczą. Uchwalił ją parlament zdominowany przez SLD i PSL.

Musiała być jakaś przyczyna tego, że media was lekceważyły.

Media grały w jednej drużynie z partiami lewicowo-liberalnymi. Ten cytat o spoconych facetach pochodził chyba od któregoś posła Unii Demokratycznej. UD była oburzona, że śmiemy coś kwestionować, bo uważała, że ma monopol na prawdę i wiedzę. Gdy ktoś pomyślał inaczej niż oni, był traktowany jak raróg i obrzucany epitetami.

To dlaczego dobrze wspomina pan ten czas?

Bo miałem wtedy poczucie bycia po dobrej stronie barykady. W czasach rządu Jana Olszewskiego podjęto na przykład kluczową dla Polski decyzję, czyli wynegocjowano traktat polsko-rosyjski. Rosjanie traktowali Polskę jako tzw. bliską zagranicę (czyli swoją strefę wpływów) i mówili, że zawrą z nami traktat podobny do tego, jaki mamy z Niemcami, jeżeli jednocześnie podpiszemy układ o wycofaniu wojsk i protokół dodatkowy. A w tym protokole był zapis, który uniemożliwiłby nam wejście do Unii Europejskiej i do NATO, bo polski rząd i rząd Federacji Rosyjskiej zobowiązywały się do tworzenia wspólnych przedsięwzięć gospodarczych na bazie byłych radzieckich garnizonów wojskowych. To by nas kompletnie „wyłożyło", bo oznaczałoby ekspansję GRU [rosyjskiego wywiadu wojskowego – red.] na Zachód. Dodatkowo mieliśmy też budować w Rosji jakieś mieszkania dla byłych żołnierzy radzieckich. Gdyby rząd Olszewskiego, wbrew kilku doradcom Lecha Wałęsy, nie uparł się, żeby ten protokół zasadniczo zmienić, moglibyśmy zapomnieć o NATO i UE. Były też nie aż tak ważne, ale niezwykle sympatyczne momenty, np. wybór marszałka i wicemarszałków Sejmu.

Pamiętam, że było pięciu wicemarszałków.

Bo Sejm był rozdrobniony. Przez 50 lat nie było systemu demokratycznego, więc takie rozdrobnienie było naturalne. Tak czy inaczej po uzgodnieniach wybrał wszystkich marszałków z nowych solidarnościowych ugrupowań. Cieszyliśmy się, że wolny Sejm w wolnej Polsce potrafi się dogadać.

Ta radość chyba trwała krótko, bo Sejm I kadencji był mocno skłócony. Przypomnę chociażby nieustające rozmowy o poszerzeniu koalicji popierającej rząd Jana Olszewskiego. Zresztą później nie było lepiej.

Jest w tym sporo racji, ale przecież demokracja to właśnie permanentny, choć zinstytucjonalizowany spór. Przykładowo: nasze środowisko za rządu Hanny Suchockiej napisało dobry projekt ustawy o Prokuratorii Generalnej. Nie został on jednak uchwalony, bo nic, co nie wynikało z projektów Leszka Balcerowicza, nie miało wtedy szans na uchwalenie. Ale z drugiej strony wstrzymaliśmy się od głosu przy wniosku o wotum nieufności dla rządu Hanny Suchockiej, bo uważaliśmy, że w razie jego odwołania Lech Wałęsa zechce przejąć pełnię władzy.

A co miała wspólnego Prokuratoria Generalna, która broni interesów państwa przed sądami, z reformami gospodarczymi Leszka Balcerowicza?

W projekcie przygotowanym przez znakomitych ekspertów prawnych Prokuratoria miała szersze kompetencje, niż ma dziś. Chcieliśmy nawiązywać do dobrych rozwiązań II Rzeczypospolitej. Ponadto był z tym związany drugi projekt, złożony w pakiecie, który dotyczył prywatyzacji powszechnej i już wtedy podejmował kwestię reformy systemu emerytalnego. Nikt nie chciał o tym dyskutować tylko dlatego, że był to projekt opozycji. Miałem jednak satysfakcję, że ustawa o Prokuratorii Generalnej, dzięki wysiłkom wielu polityków i ekspertów, została uchwalona, choć wiele lat później.

Ale lustracji w wykonaniu Antoniego Macierewicza chyba nie wspomina pan miło, chociażby dlatego, że upadł po niej rząd Olszewskiego.

Rząd Olszewskiego został z tego powodu odsądzony od czci i wiary, choć po prostu wykonał uchwałę Sejmu.

Pospiesznie i z błędami.

Zdarzyły się jedna czy dwie pomyłki, których się uczepiono, żeby nas zdyskredytować. Jednak układ, który zawarto w Magdalence, blokował rozwój Polski. Mieliśmy poczucie, że stajemy w absolutnie słusznej sprawie. I dzięki nam proces lustracji się rozpoczął. Już nie można go było zamieść pod dywan.

Niektórzy uważają, że to był koniec lustracji na wiele lat.

Przecież już za SLD uchwalono ustawę lustracyjną. Może była ułomna, została skrojona na potrzeby SLD, ale to my zapoczątkowaliśmy prześwietlanie ludzi idących do polityki. W NRD czy w Czechosłowacji była dzika lustracja. Ludzie wpadli do archiwów służb i wszystko wyciągnęli. U nich to był proces chaotyczny, rewolucyjny, my obraliśmy inną drogę, bardziej uporządkowaną. Tak czy inaczej zbyt długie trwanie układu z czasów PRL położyło się cieniem na rozwoju Polski.