Dzieje głupoty w Polsce" Aleksandra Bocheńskiego słusznie uchodzą za manifest polskiego realizmu, który sprzeciwia się naszym romantycznym złudzeniom i życzeniowemu myśleniu. Epigon historycznej szkoły krakowskiej kończył pisać swoje dzieło w obliczu politycznej klęski, jaką był dla nas wynik II wojny światowej. To gorzkie doświadczenie negliżowało w jego oczach złudną wartość postawy „szukania przyjaciół daleko, a wrogów blisko", która niejednokrotnie przynosiła Polsce fatalne skutki. Dlatego zdumienie może budzić zawarta we wstępie opinia, w której autor odnosi się do początku XVII w., kiedy to „istnieje możność ustalenia wpływu polskiego na wschodzie, a nawet być może zupełnego unicestwienia świeżo powstałej siły moskiewskiej [...]. Kilku polskich magnatów podjęło tę próbę. Nie powiodła się ona, nie będąc dostatecznie popartą przez tłum szlachty i słabych Wazów. Dziwniejsze, że magnaci ci zostali potępieni przez historiografię polską jako usiłujący wciągnąć Polskę w »awanturę wojenną«, niesprowokowaną napadem! Tu, jak często jeszcze, mścić się będzie dotkliwie brak zrozumienia tego, czego historycy zaniedbali naród nauczyć: że nieprowadzenie wojny w chwili pomyślnej koniunktury jest błędem bodaj czy nie większym od prowadzenia jej w koniunkturze niepomyślnej. Niestety, Polska nie chciała bić się, będąc silną, i dlatego musiała potem bić się, będąc już bardzo słabą".