Kto ma szansę na stały angaż w urzędzie

Małgorzata Jankowska

Ustawa o pracownikach urzędów państwowych (dalej uopup) nie zawiera żadnych wskazówek dotyczących rodzajów umów zawieranych z zatrudnianymi osobami. Dlatego, należy w tym zakresie stosować przepisy Kodeksu pracy (kp). Chociaż w samej uopup brak jest odesłania do przepisów kodeksowych, to zgodnie z art. 5 kp, jeżeli stosunek pracy określonej kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, przepisy kodeksu stosuje się w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami. Oznacza to, że osoby przyjmowane do pracy w urzędach objętych zakresem stosowania tej ustawy mogą być zatrudniane zarówno na okres próbny, na czas określony (w tym na zastępstwo) jak i na czas nieokreślony, a więc na wszystkie wymienione w kodeksie pracy rodzaje umów o pracę.

O rodzaju kontraktu decyduje w tym przypadku pracodawca, a jedyne ograniczenia, jakie w tej kwestii obowiązują, wynikają z kodeksu pracy, zwłaszcza z art. 251 kp, który określa maksymalny okres trwania zatrudnienia na czas określony (33 miesiące) oraz maksymalną liczbę (trzy) tego rodzaju umów, jakie mogą być zawarte z jednym pracownikiem.

Jak sprawdza samorząd

Bardziej precyzyjna jest ustawa o pracownikach samorządowych (dalej uops). Zgodnie z nią, stosunek pracy pracownika samorządowego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę nawiązuje się na czas nieokreślony lub na czas określony. Jeżeli zachodzi konieczność zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy, pracodawca może w tym celu zatrudnić innego pracownika na podstawie umowy o pracę na czas określony, obejmujący czas tej nieobecności.

Wymieniając tylko dwa rodzaje umów o pracę (na czas określony, w tym na zastępstwo oraz na czas nieokreślony) ustawa pragmatyczna przesądza, że pracowników samorządowych nie zatrudnia się na umowach na okres próbny. Rolę takiej umowy pełni w tej pragmatyce 6-miesięczna umowa na czas określony zawierana z osobami podejmującymi po raz pierwszy pracę w samorządzie na stanowiskach urzędniczych (w tym kierowniczych). Zgodnie, bowiem z art. 16 uops, w przypadku takich osób umowę o pracę zawiera się na czas określony, nie dłuższy niż sześć miesięcy. W tym czasie osoba taka, co do zasady (ponieważ istnieje możliwość zwolnienia z odbycia tej służby przez kierownika jednostki) powinna odbyć służbę przygotowawczą, której celem jest, teoretyczne i praktyczne przygotowanie pracownika do należytego wykonywania obowiązków służbowych.

Przez osobę podejmującą po raz pierwszy pracę, rozumie się osobę, która nie była wcześniej zatrudniona w wymienionych w uops jednostkach samorządowych na czas nieokreślony albo na czas określony, dłuższy niż sześć miesięcy, i nie odbyła służby przygotowawczej zakończonej zdaniem egzaminu z wynikiem pozytywnym.

Przepisy ustawy o pracownikach samorządowych dają, więc pracodawcy samorządowemu w zasadzie swobodę, co do wyboru kontraktu, jakim chce związać się z pracownikiem, z pewnymi tylko ograniczeniami. Polegają one na wskazaniu przypadków obligatoryjnego zatrudnienia na czas określony. Obowiązek taki zachodzi, bowiem w przypadku zawierania umowy na zastępstwo a także w razie zatrudniania osoby podejmującej po raz pierwszy zatrudnienie na stanowisku urzędniczym.

Poza tymi dwiema sytuacjami to, jaki kontrakt pracodawca samorządowy podpisze z zatrudnianym pracownikiem zależy wyłącznie od jego woli. Jeśli wybierze kontrakt terminowy musi pamiętać o art. 43 uops. Zgodnie z tym przepisem, w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu pracy. Zastosowanie znajdzie tu:

- art. 177 § 3 kp; zgodnie z nim, umowa o pracę zawarta na czas określony, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega z mocy prawa przedłużeniu do dnia porodu (nie dotyczy to umowy na zastępstwo). Ponieważ uops nie wprowadza w tych okolicznościach żadnego wyjątku, należy przyjąć, że zasada z art. 177 § 3 kp będzie miała zastosowanie także do osób podejmujących pracę w jednostkach samorządowych po raz pierwszy;

- art. 251 § 1 kp; limituje on czas trwania takich umów (maksymalnie 33 miesiące) oraz ich liczbę (maksymalnie trzy).

Ważne!

Jeżeli okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony jest dłuższy niż 33 miesiące, lub jeżeli liczba zawartych umów jest większa niż trzy, uważa się, że pracownik, odpowiednio od dnia następującego po upływie wymienionego okresu, lub od dnia zawarcia czwartej umowy o pracę na czas określony, jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Zasady limitowania umów na czas określony nie dotyczą m.in. umów na zastępstwo.

Najpierw na rok

Najmniej swobody przy zatrudnianiu pracowników ma pracodawca w służbie cywilnej. Ustawa pragmatyczna tej służby określa, bowiem nie tylko rodzaj pierwszej umowy zawieranej z pracownikiem podejmującym pracę po raz pierwszy w sc, ale także wskazuje okoliczności, w jakich może być zawierana umowa na czas nieokreślony. Zresztą różnic tych jest dużo więcej.

Pierwsza umowa, jaka zawierana jest z osobą zatrudnianą w sc po raz pierwszy jest umową na czas określony 12 miesięcy i pełni rolę kodeksowej umowy na okres próbny. W okresie rocznego zatrudnienia pracownik sc musi, bowiem przejść służbę przygotowawczą, zdać egzamin na jej zakończenie a także poddać się tzw. pierwszej ocenie.

Tryb zawierania tych umów jak i ich rozwiązywania nie jest jednak w ustawie o sc uregulowany. Oznacza to, że obowiązują tu reguły kodeksowe. W myśl, bowiem art. 9 tej ustawy w sprawach dotyczących stosunku pracy w sc, nieuregulowanych w ustawie, stosuje się przepisy Kodeksu pracy i inne przepisy prawa pracy.

Przez osobę podejmującą po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej rozumie się osobę, która:

- nie była wcześniej zatrudniona w służbie cywilnej na czas nieokreślony albo

- nie była zatrudniona na czas określony 12 miesięcy i nie otrzymała pozytywnej pierwszej oceny w służbie cywilnej albo

- nie jest osobą zatrudnianą w służbie cywilnej na podstawie art. 34 ust. 1 usc a zatem osobą zwolnioną z zawodowej służby wojskowej, pełnionej na stanowisku służbowym w MON lub terenowym organie administracji rządowej podległym MON, wskutek wypowiedzenia stosunku służbowego zawodowej służby wojskowej, zatrudnioną następnie w tej jednostce organizacyjnej na stanowisku pracy utworzonym w miejsce zlikwidowanego stanowiska służbowego lub stanowisku równorzędnym.

Ustawa o sc określając sztywny okres trwania umowy na czas określony zawieranej z osobą podejmującą pracę w sc po raz pierwszy pozwala jednak na jej przedłużenie. Zgodnie z art. 35 ust. 4 usc w razie usprawiedliwionej nieobecności w pracy, trwającej dłużej niż trzy miesiące, dyrektor generalny urzędu, na wniosek pracownika, może przedłużyć okres trwania takiej umowy o czas tej nieobecności. Przedłużenie takie odbywa się w drodze porozumienia zmieniającego umowę o pracę (aneksu). Do członków korpusu sc ma także zastosowanie art.177 § 3 kp (patrz wyżej).

Kontrakt bezterminowy

Ustawa o sc wymienia też sytuacje, w jakich dopuszczalne jest zawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony. Taka umowa może być zawarta z osobą, która:

- otrzymała pozytywną pierwszą ocenę w służbie cywilnej albo

- była zatrudniona w służbie cywilnej na podstawie umowy na czas nieokreślony lub na podstawie mianowania zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o pracownikach urzędów państwowych. Ten rodzaj umowy może być też zawarty z osobą zatrudnianą w służbie cywilnej na podstawie art. 34 ust. 1 usc (patrz wyżej).

Warto podkreślić, że zgodnie z art. 35 ust.2 usc z wymienionymi wyżej kategoriami pracowników może być zawarta umowa na czas nieokreślony. Może a zatem nie musi.

Wszystko zależy od dyrektora generalnego urzędu. Może on z osobą spełniającą warunki, aby być zatrudnioną na czas nieokreślony zawrzeć umowę terminową (patrz ramka). Nie jest też do końca związany wnioskiem bezpośredniego przełożonego pracownika sc o zatrudnienie go na umowę na czas nieokreślony, do czego ma prawo po uzyskaniu przez jego podwładnego pozytywnej pierwszej oceny. Bo choć w zasadzie powinien taki wniosek realizować, to jak wynika wyjaśnień DSC KPRM odstąpienie przez pracodawcę od jego realizacji jest możliwe. Powinno jednak wynikać z obiektywnych okoliczności uniemożliwiających zawarcie umowy bezterminowej (np. w przypadku braku możliwości finansowych urzędu, reorganizacji urzędu, likwidacji stanowiska pracy, zatrudnienia osoby w celu zastępstwa). I jak pokazuje praktyka dyrektorzy generalni korzystają z takiej możliwości, wydłużając tym samym i tak długi (na tle innych pragmatyk urzędniczych) okres terminowania pracownika sc na umowie na czas określony.

podstawa prawna: Art. 9, art. 34-35 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (DzU z 2017 r. poz. 1889 ze zm.)

podstawa prawna: Art. 2, art. 16, art. 19, art. 43 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 902 ze zm.)

podstawa prawna: Ustawa z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 2142 ze zm.)