Projekty ustaw o Sądzie Najwyższym i Krajowej Radzie Sądownictwa Andrzeja Dudy

Przypomnijmy, iż prezydent Andrzej Duda 24 lipca zawetował dwa projekty ustaw reformujących polskie sądownictwo przyjęte w ekspresowym tempie głosami parlamentarzystów Prawa i Sprawiedliwości. Budziły one wiele kontrowersji wśród prawników, a także polityków opozycji.

- Zdecydowałem, że zwrócę z powrotem Sejmowi, czyli zawetuję ustawę o Sądzie Najwyższym, jak również o KRS, albowiem Sejm doprowadził do tego, że są one ze sobą powiązane - oświadczył prezydent Duda.

Wcześniej prezydent przyznał, iż "wymiar sprawiedliwości z całą pewnością wymaga naprawy na płaszczyźnie proceduralnej i na płaszczyźnie formalnej". Jak jednak podkreślił, zmiana musi nastąpić w taki sposób, aby nie doszło do rozdzielenia społeczeństwa i państwa.

Jednocześnie Duda podpisał nowelizację ustawy o ustroju sądów powszechnych, wzmacniającą nadzór Ministra Sprawiedliwości nad prezesami i wiceprezesami sądów.

Nowa instytucja: skarga nadzwyczajna

Prezydent zapowiedział, iż jego kancelaria przygotuje własne projekty ustaw o SN i KRS. Prace trwały dwa miesiące. W poniedziałek w samo południe Andrzej Duda osobiście zaprezentował ich założenia.

Projekt ustawy o Sądzie Najwyższym zawiera skargę nadzwyczajną do Sądu Najwyższego, czyli możliwość wniesienia do Sądu Najwyższego skargi od każdego prawomocnego orzeczenia. - Jest to rzecz niezwykle potrzebna - podkreślił w swoim oświadczeniu prezydent. - Jeżeli ktoś czuje się skrzywdzony tym orzeczeniem, będzie mógł ubiegać się o wniesienie takiej skargi nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego po to, żeby właśnie trudne sprawy ludzkie, tych którzy mają głębokie poczucie krzywdy na skutek orzeczeń polskich sądów mogły być załatwiane, mogły być jeszcze raz rozpoznane" - tłumaczył prezydent, podkreślając, że jest to zmiana o charakterze prospołecznym. 

Skargi nadzwyczajne będą wnosili obywatele za pośrednictwem m.in. Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Rzecznika Praw Pacjenta, prawo wniesienia skargi będzie mieć dwudziestu senatorów, trzydziestu posłów, odpowiednio poprzez marszałka Sejmu i Senatu.

W SN powstaną dwie nowe izby: kontroli nadzwyczajnej i spraw publicznych oraz dyscyplinarna. - To jest niezwykle ważne, aby sprawy dyscyplinarne były załatwiane w sposób transparentny - podkreślił Duda. Izba kontroli nadzwyczajnej i spraw publicznych ma się zajmować skargami nadzwyczajnymi.

Co więcej, w projekcie znalazła propozycja, by sędziowie Sądu Najwyższego, tak samo jak sędziowie pozostałych sądów przechodzili w stan spoczynku w wieku 65 lat. Czy będą mogli orzekać dłużej zdecyduje prezydent.

Duda poinformował, że chce także, aby został wprowadzony do SN w sprawach dyscyplinarnych oraz w sprawach skarg nadzwyczajnych przy orzekaniu element społeczny. - Chcę, aby do Sądu Najwyższego został wprowadzony element społeczny, czyli ławnicy - oświadczył Duda. - Przedstawicieli społeczeństwa do SN wybierałby Senat spośród kandydatów zgłoszonych m.in. przez organizacje pozarządowe - dodał.

Zmiany w KRS i Konstytucji

W prezydenckiej ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa znalazł się zapis o wybieraniu członków tego gremium większością 3/5 głosów w Sejmie. Gdy w terminie 2 miesięcy Sejm nie wybierze kandydatów do KRS, wówczas wyboru spośród zgłoszonych kandydatów będzie dokonywał prezydent. W związku z wątpliwościami konstytucyjnymi co do takiego rozwiązania, Andrzej Duda oświadczył, iż przygotował projekt zmiany Konstytucji, który pozwoli prezydentowi dokonać nominacji członków KRS w sytuacji, gdy nie wybierze ich Sejm. W poniedziałek o godz. 16.00 ma się odbyć spotkanie prezydenta z przedstawicielami klubów parlamentarnych w tej sprawie.

Jednocześnie Andrzej Duda zaproponował, aby kandydatów do KRS mogło zgłaszać 2 tys. obywateli oraz środowiska sędziowskie.

Komentarze do propozycji Dudy

".N jest przeciw zmianom Konstytucji w zakresie wymiaru sprawiedliwości. Reformy sądownictwa można przeprowadzić w ramach obecnej Konstytucji" - skomentował prezydencką propozycję na Twitterze Ryszard Petru, lider Nowoczesnej.

W swoich projektach ustaw o KRS i SN prezydent Andrzej Duda zrealizował postulaty naszego ugrupowania - powiedział wicemarszałek Sejmu Stanisław Tyszka (Kukiz'15). Propozycje prezydenta oceniamy "generalnie pozytywnie" - dodał.

- To jest mój prezydent. Andrzej Duda jest moim prezydentem - mówił w RMF FM Paweł Kukiz, lider Kukiz'15, komentując propozycje prezydenta dotyczące reformy sądownictwa w Polsce.

Propozycje prezydenta Andrzeja Dudy otwierają pole do dyskusji; zmiana konstytucji wymaga szerszego porozumienia, nie tylko akceptacji i zgody Prawa i Sprawiedliwości - powiedziała PAP rzeczniczka PiS Beata Mazurek.

Nie widzimy żadnych podstaw, by w tym momencie rozmawiać o zmianie konstytucji - oświadczył rzecznik PO Jan Grabiec informując, że przedstawiciele Platformy nie wezmą udziału w poniedziałkowych konsultacjach, na które przedstawicieli klubów parlamentarnych zaprosił prezydent Andrzej Duda.

Sędzia Waldemar Żurek, rzecznik Krajowej Rady Sądownictwa, ocenił propozycję prezydenta Andrzeja Dudy ws. zmian w ustawie o KRS jako "bardzo daleko idącą". - Jeżeli chodzi o rozwiązania szczegółowe, istnieje rozbieżność pomiędzy stanowiskiem KRS i pana prezydenta - zaznaczył, tłumacząc, że niezgodny z konstytucją jest zapis nie tylko o wybieraniu kandydatów do Rady przez prezydenta w przypadku impasu, ale już samo decydowanie o tym parlamentarzystów.

Zamiast reformy wymiaru sprawiedliwości, mamy kolejną próbę jego upartyjnienia w sposób niezgodny z polską konstytucją, co zresztą widzi sam prezydent wskazując, że chce w związku z tym zmienić konstytucję – powiedział wiceszef PO Borys Budka.

Projekt ustawy o Sądzie Najwyższym

Na stronie internetowej prezydenta opublikowane zostały szczegóły dotyczące projektu ustawy o Sądzie Najwyższym.

Zgodnie z proponowanymi zmianami, od każdego prawomocnego orzeczenia sądowego kończącego postępowanie w sprawie będzie można wnieść skargę nadzwyczajną, jeżeli: orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji; orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie; zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Skargę nadzwyczajną będzie mógł wnieść Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich, grupa co najmniej 30 posłów lub 20 senatorów, oraz – w zakresie swojej właściwości – Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego i Rzecznik Finansowy. Skarga nadzwyczajna grupy posłów lub senatorów wnoszona będzie przez Marszałka Sejmu lub Marszałka Senatu, który, oprócz wskazanego przez grupę posłów lub senatorów przedstawiciela, będzie mógł upoważnić pracownika Kancelarii Sejmu lub Senatu, adwokata lub radcę prawnego do jej popierania.

W postępowaniach dyscyplinarnych prowadzonych przed Sądem Najwyższym oraz w sprawach ze skarg nadzwyczajnych orzekać będą składy sędziowsko-ławnicze. W związku z powyższym, w projekcie ustawy uregulowano sposób wyboru oraz zasady funkcjonowania ławników Sądu Najwyższego. Zaproponowano, by ławników wybierał Senat Rzeczypospolitej Polskiej spośród kandydatów zgłaszanych przez obywateli – bezpośrednio lub za pośrednictwem organizacji społecznych. Liczbę ławników Sądu Najwyższego określać będzie Kolegium Sądu Najwyższego. Ławnicy Sądu Najwyższego będą wybierani na czteroletnią kadencję. Zasady ich funkcjonowania będą analogiczne do zasad obowiązujących obecnie w odniesieniu do ławników w sądach powszechnych.

Projekt zawiera także szereg rozwiązań mających gwarantować transparentność działania Sądu Najwyższego. Wynika to z przyjętego przez projektodawcę założenia, że kontrola społeczna jest najlepszym gwarantem prawidłowego funkcjonowania sądów.

Realizując to założenie, projekt ustawy obliguje Sąd Najwyższy do niezwłocznego publikowania wszystkich swoich orzeczeń wraz z uzasadnieniami w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie internetowej Sądu Najwyższego. W Biuletynie Informacji Publicznej będą też publikowane informacje o dodatkowym zatrudnieniu oraz innym zajęciu zarobkowym sędziów Sądu Najwyższego. Na stronach internetowych obywatele będą również mogli zapoznać się z rozstrzygnięciami w sprawach dyscyplinarnych.

Dla realizacji nowych, niezwykle ważnych ustrojowo funkcji, projekt ustawy wyodrębnia dwie nowe Izby Sądu Najwyższego – Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz Izbę Dyscyplinarną.

Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych przypisano przede wszystkim rozpatrywanie skarg nadzwyczajnych. Przejmie ona również sprawy z zakresu prawa publicznego, rozpatrywane dotychczas przez Izbę Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych.

Izba Dyscyplinarna natomiast, z uwagi na swoją rolę, zyskuje szczególny status wśród Izb Sądu Najwyższego, tak aby w sposób niezakłócony mogła realizować zadania, od których w dużej mierze zależy poziom zaufania obywateli do władzy sądowniczej.

Ponadto, w Sądzie Najwyższym będą funkcjonować, tak jak obecnie, Izba Cywilna, Izba Karna oraz Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

Zaproponowane przepisy mają przede wszystkim na celu uproszczenie procedury wyłaniania kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego, zapewnienie bezstronności procedury wyboru, zwiększenie zaangażowania Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w tryb powoływania sędziów Sądu Najwyższego, jak również zapewnienie sędziom niezależności i wzmocnienie ich bezstronności w rozstrzyganiu spraw sądowych. Zmiany dotyczą również wieku, w którym sędziowie przechodzą w stan spoczynku. Ponadto, wprowadzają nowy, przyspieszony tryb uchylenia immunitetu w przypadku popełnienia przez sędziego najpoważniejszych przestępstw.

Zgodnie z projektowaną regulacją, sędzia Sądu Najwyższego przechodzi w stan spoczynku, co do zasady, w wieku 65 lat. Wyjątek stanowi sytuacja, w której sędzia złoży oświadczenie o woli dalszego zajmowania stanowiska, nie później niż na 6 miesięcy i nie wcześniej niż na 12 miesięcy, przed ukończeniem tego wieku. Elementem niezbędnym jest wówczas również przedstawienie zaświadczenia stwierdzającego, że sędzia Sądu Najwyższego jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego. O możliwości dalszego zajmowania stanowiska przez sędziego Sądu Najwyższego zadecyduje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, który w tej sprawie będzie mógł zasięgnąć opinii Krajowej Rady Sądownictwa. Zgoda na dalsze zajmowanie stanowiska udzielana będzie na okres 3 lat, nie więcej jednak niż dwukrotnie.

Z uwagi na odmienną, od dotychczas obowiązującej, regulację dotyczącą wieku przejścia sędziego w stan spoczynku, projekt ustawy przewiduje przepis przejściowy, zgodnie z którym w ciągu trzech miesięcy od wejścia ustawy w życie sędziowie, którzy ukończyli lub ukończą w tym czasie 65 lat, przechodzą w stan spoczynku. Oświadczenie o woli dalszego zajmowania stanowiska sędziowie składają w terminie miesiąca od dnia wejścia w życie ustawy.