Reforma sądownictwa - lekarstwo gorsze niż choroba

Z ogromną uwagą świat przygląda się zmianom w polskim sądownictwie. Krytyczną ocenę „reformy" i zaniepokojenie stanem praworządności w Polsce wyrażają nie tylko organy Unii Europejskiej – Komisja Wenecka czy Rada Europy. Zdecydowanie krytyczną opinię zaprezentował również przedstawiciel ONZ Diego Garcia-Sayan.

Czytaj: Beata Morawiec: Zaskoczyła mnie forma odwołania

Niezależność wymiaru sprawiedliwości i inne podstawowe standardy demokracji, jak praworządność, są dziś w Polsce zagrożone – stwierdził. Zdaniem sprawozdawcy ONZ „reformy podjęte przez rząd, które miały stanowić lekarstwo na daną sytuację, wyglądają znacznie gorzej niż sama choroba, która dotknęła wymiar sprawiedliwości".

Sieć się waha

Europejska Sieć Krajowych Rad Sądownictwa (ENCJ), zrzeszająca Rady Sądownictwa 24 państw Europy, już 17 lipca 2017 r. w Brukseli stwierdziła: „Koniecznością jest przestrzeganie przez rządy zasady niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Demokratyczny system oparty na zasadzie rządów prawa może funkcjonować prawidłowo wyłącznie, jeżeli niezależność sądów jest zagwarantowana.

Ponadto, jak już wyjaśniano w deklaracji paryskiej, jak też we wcześniejszej deklaracji wydanej przez Radę Wykonawczą ENCJ 26 kwietnia 2017 r., niezależność sądów i niezawisłość sędziów ma zasadnicze znaczenie w utrzymywaniu i przestrzeganiu zasady wzajemnego zaufania między organami sądowymi Unii Europejskiej.

Niezależność sądownictwa odgrywa także zasadniczą i niezbędną rolę w zapewnieniu przestrzegania prawa Unii Europejskiej".

Aktualnie Sieć ta rozważa, czy nowa Krajowa Rada Sądownictwa w Polsce może pozostać członkiem ENCJ, czy przestrzega zasad Sieci. Zarzuty są poważne, a skutki negatywnej dla polskiej KRS decyzji będą nie tylko wizerunkowo nie do przewidzenia.

Jak wskazuje „Przewodnik po Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa", „Zdaniem Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa budowa Europejskiej Przestrzeni Sądowej musi opierać się na fundamentach wspólnej kultury współtworzonej przez osoby wykonujące zawód sędziego, które promują główne wartości związane z zawodem sędziego zawarte w Europejskiej Karcie Praw Podstawowych oraz innych ważnych dokumentach prawa europejskiego i poprzez rozpowszechnianie, a także omawianie zagadnień uniwersalnych reguł etyki zawodowej, rządów prawa oraz kluczowych zasad funkcjonowania niezawisłego, bezstronnego i profesjonalnego sądownictwa przyczyniają się do upowszechniania wzajemnego zaufania, bez którego stworzenie Europejskiej Przestrzeni Sądowej nie jest możliwe.

Celem ENCJ jest także promowanie działalności Rad Sądownictwa jako gwarantów niezależności wymiaru sprawiedliwości, które wspierają zarządzanie jakością w sądach i trybunałach, co przynosi wymierne korzyści wszystkim obywatelom".

W opozycji do Unii

Krajowa Rada Sądownictwa w Polsce upolityczniona, po wyborze jej członków (sędziów) przez parlament utraciła wskazane wartości. Przestała być gwarantem niezawisłości sędziów i niezależności sądów. Wykluczenie jej ze struktur ENCJ pozbawi nas możliwości korzystania z doświadczeń ugruntowanych demokracji europejskich i poczucia bezpieczeństwa w jej strukturach.

Oczywiste jest, że wyeliminowanie nowej KRS z Sieci Krajowych Rad Sądownictwa Europy nie spowoduje z dnia na dzień, że sądy w Polsce przestaną działać. Erozja ochrony praw obywateli RP będzie następowała powoli, ale niewątpliwie negatywna dla nas decyzja ENCJ przyspieszy go.

Unia Europejska jest projektem zakładającym podniesienie poziomu życia i ochrony wszystkich jej obywateli. Służą temu ponadkrajowe organizacje, które poprzez wymianę doświadczeń i monitorowanie bieżącej sytuacji mają czuwać, aby pozycja obywateli wobec prawa w krajach unijnych była zbliżona w Lizbonie, w Oslo czy w Warszawie, bez względu na to, czy dotyczy to obywatela tego czy innego państwa.

Utrata wiarygodności

Działania, które zostały już podjęte wobec Krajowej Rady Sądownictwa i które mogą być powodem jej wykluczenia z tego europejskiego organu, pozbawiają naszych obywateli możliwości czerpania przez polskie sądownictwo z wzorców państw demokratycznych, a co za tym idzie, spychają nas w kierunku wzorców wschodnich.

Jest to jeden element wśród wielu przykładów prowadzących nas do europejskiej samoizolacji, ale z punktu widzenia osób, które oczekują odpowiedniego standardu wymierzania sprawiedliwości, dość istotna.

Drugą stroną tego zagadnienia jest, że eliminująca nową KRS z Sieci decyzja ENCJ może być kolejnym sygnałem dla innych organów działających w ramach Unii Europejskiej, że nie jesteśmy wiarygodnym partnerem także jako państwo, które może wziąć na siebie ciężar ochrony praw innych obywateli Unii. To z kolei potwierdzi tylko, jak bardzo wątłe jest zaufanie, na którym opiera się cały system współpracy międzynarodowej.

W perspektywie obywatele naszego kraju mogą stracić szansę na stworzenie sprawnego sądownictwa, które mogłoby posiłkować się doświadczeniami innych państw. Polska straci możliwość przedstawiania swoich pomysłów na arenie europejskiej i budowania ścisłej więzi instytucjonalnej. Z kolei niewiarygodność nowej KRS, widocznie spotęgowana decyzją o wykluczeniu z ENCJ, spowoduje upadek prestiżu polskich sędziów i wydawanych przez nich wyroków w oczach innych organów unijnych. Ostatecznie zaś oddalanie się polskiego systemu wymiaru sprawiedliwości od wysokich standardów unijnych może doprowadzić do osłabienia ochrony polskich obywateli przed organami w innych państwach.

Nie możemy być obojętni

Wówczas na nic się zdadzą protesty przeciwko Europie dwóch prędkości, skoro sami, działaniami polskich władz, z upodobaniem do niej dążymy.