Dłużników alimentacyjnych rozliczy wójt

W ustawie o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (dalej u.p.a.) określono m.in. działania podejmowane wobec dłużników alimentacyjnych. Zgodnie z art. 3 ust. 5 u.p.a. wójt (burmistrza, prezydent miasta) właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej (nazywany w u.p.a. organem właściwym wierzyciela) występuje do wójta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika alimentacyjnego (czyli organu właściwego dłużnika) z wnioskiem o podjęcie działań wobec niego w przypadku:

- otrzymania wniosku osoby uprawnionej (przedstawicielami ustawowymi małoletniego, upoważnionymi do podejmowania działań w jego imieniu są rodzice, przy czym każde z nich może działać samodzielnie – por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 1 czerwca 2012 r. (sygn. I OSK 2424/11, LEX nr 1215515),

- przyznania osobie uprawnionej świadczenia z funduszu alimentacyjnego, bądź

- umieszczenia osoby uprawnionej w pieczy zastępczej (np. w rodzinie zastępczej, czy w rodzinnym domu dziecka).

W u.p.a. nie zdefiniowano pojęcia: miejsca zamieszkania. W orzecznictwie przyjmuje się, że należy rozumieć je zgodnie z art. 25 kodeksu cywilnego, czyli jako miejscowość, w której dana osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu. W razie nieposiadania przez dłużnika alimentacyjnego stałego miejsca zamieszkania, organ właściwy do rozpatrzenia wniosku o podjęcie działań wobec takiego dłużnika należy ustalić według miejsca jego pobytu (postanowienie NSA z 18 listopada 2010 r., sygn. I OW 136/10, LEX nr 873796). A jeśli wójt jest właściwy zarówno ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej, jak i dłużnika alimentacyjnego, sam podejmuje działania wobec tego dłużnika.

Ważne! Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 3 u.p.a. dłużnikiem alimentacyjnym jest osoba zobowiązana do alimentów na podstawie tytułu wykonawczego (np. prawomocnego wyroku sądu bądź ugody zawartej przed sądem zaopatrzonych w klauzulę wykonalności), przeciwko której egzekucja okazała się bezskuteczna. Bezskuteczność ma miejsce w przypadku egzekucji, w wyniku której w okresie ostatnich dwóch miesięcy nie wyegzekwowano pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych. Za bezskuteczną egzekucję uważa się także niemożność wszczęcia lub prowadzenia egzekucji alimentów przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu przebywającemu za granicami Polski (art. 2 pkt 2 u.p.a.).

Przykład:

Z rozwiązań zawartych w u.p.a. chce skorzystać osoba, której zasądzono alimenty od małżonka. Nie jest to jednak możliwe. Zgodnie z art. 2 pkt 11 u.p.a. przez osobę uprawnioną rozumie się osobę uprawnioną do alimentów od rodzica na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd, jeżeli egzekucja okazała się bezskuteczna. Osobami uprawnionymi, w rozumieniu u.p.a., nie są więc ci, dla których dłużnikiem jest np. małżonek. W u.p.a. zdefiniowano dłużnika alimentacyjnego w aspekcie przedmiotowym przez wskazanie jego obowiązku, tytułu tego zobowiązania i bezskuteczności egzekucji. Natomiast ograniczenie podmiotowe pojęcia dłużnika alimentacyjnego nastąpiło przez określenie osoby uprawnionej (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 27 listopada 2009 r., sygn. IV SA/Gl 111/09, LEX nr 589399).

Wywiad alimentacyjny

Po otrzymaniu wniosku od organu właściwego wierzyciela, do obowiązków organu właściwego dłużnika należy m.in.:

- przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego, którego celem jest ustalenie sytuacji rodzinnej, dochodowej i zawodowej dłużnika alimentacyjnego, a także jego stanu zdrowia i przyczyn niełożenia na utrzymanie osoby uprawnionej oraz

- odebranie od dłużnika oświadczenia majątkowego – składanego pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, o czym trzeba pouczyć tę osobę przed złożeniem oświadczenia.

Zamiast sam uzyskać informacje, organ właściwy dłużnika może wystąpić do kierownika ośrodka pomocy społecznej o udzielenie informacji dotyczących dłużnika alimentacyjnego, jeżeli w posiadaniu kierownika ośrodka znajduje się rodzinny wywiad środowiskowy przeprowadzony nie wcześniej niż trzy miesiące od dnia wystąpienia o udzielenie informacji (art. 4 ust. 4 u.p.a.). Wzory kwestionariusza wywiadu alimentacyjnego i oświadczenia majątkowego dłużnika alimentacyjnego zawarto w załącznikach do rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 23 marca 2011 r.

Organ właściwy dłużnika ma obowiązek przekazać komornikowi sądowemu informacje mające wpływ na skuteczność egzekucji, w szczególności zawarte w wywiadzie alimentacyjnym i w oświadczeniu majątkowym. W sytuacji, gdy dłużnik alimentacyjny nie może wywiązać się ze swoich zobowiązań z powodu braku zatrudnienia, organ właściwy dłużnika zobowiązuje także tę osobę do zarejestrowania się jako bezrobotna (albo jako poszukująca pracy – w przypadku braku możliwości zarejestrowania się jako bezrobotna) i informuje właściwy powiatowy urząd pracy o potrzebie jej aktywizacji zawodowej.

Przykład:

Rada gminy chce, aby działania wobec dłużników alimentacyjnych prowadził kierownik ośrodka pomocy społecznej. Nie może jednak udzielić mu takiego upoważnienia. Zgodnie z art. 8b u.p.a. to wójt (burmistrz, prezydent miasta) właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika alimentacyjnego może upoważnić w formie pisemnej swojego zastępcę, pracownika urzędu albo kierownika ośrodka pomocy społecznej lub innej jednostki organizacyjnej gminy, a także inną osobę na wniosek kierownika ośrodka pomocy społecznej lub innej jednostki organizacyjnej gminy do podejmowania działań wobec dłużników alimentacyjnych, prowadzenia postępowania i wydawania decyzji w tych sprawach. Skoro zaś u.p.a. precyzuje zarówno organ właściwy, jak i zakres spraw, które mogą być przekazane kierownikowi ośrodka pomocy społecznej, to rada gminy nie może zastępować tego organu ani rozszerzać tego zakresu spraw (wyrok NSA z 11 stycznia 2010 r., sygn. I OSK 1209/09, LEX nr 594959).

Uchylanie się od zobowiązań

W art. 5 ust. 3 u.p.a. przewidziano, że w sytuacji, gdy dłużnik alimentacyjny uniemożliwia przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego lub odmówił:

- złożenia oświadczenia majątkowego,

- zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy, bądź

- bez uzasadnionej przyczyny, przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, wykonywania prac społecznie użytecznych, prac interwencyjnych, robót publicznych, prac na zasadach robót publicznych albo udziału w szkoleniu, stażu lub przygotowaniu zawodowym dorosłych

– organ właściwy dłużnika wszczyna postępowanie dotyczące uznania tej osoby za uchylającą się od zobowiązań alimentacyjnych.

Decyzji o uznaniu dłużnika za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych nie wydaje się wobec osoby, która przez okres ostatnich sześć miesięcy wywiązywała się w każdym miesiącu ze zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50 pro. kwoty bieżąco ustalonych alimentów (art. 5 ust. 3a u.p.a.). Oznacza to, że postępowanie w sprawie uznania dłużnika za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych może zostać wszczęte po wystąpieniu choćby jednej z przesłanek wymienionych w art. 5 ust. 3 u.p.a. oraz ustaleniu zgodnie z art. 5 ust. 3a u.p.a., czy przez okres ostatnich 6 miesięcy dłużnik wywiązywał się z obowiązku alimentacyjnego w każdym miesiącu, w kwocie nie niższej niż 50 proc. kwoty bieżąco ustalonych alimentów (wyrok WSA w Bydgoszczy z 12 sierpnia 2015 r., sygn. II SA/Bd 675/15, LEX nr 1852210).

Gdy decyzja o uznaniu dłużnika za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych stanie się ostateczna, organ właściwy dłużnika:

- składa wniosek o ściganie tej osoby za przestępstwo z art. 209 § 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 1137 ze zm.), a także

- po uzyskaniu z centralnej ewidencji kierowców informacji, że dłużnik alimentacyjny posiada uprawnienie do kierowania pojazdami, kieruje do starosty wniosek o zatrzymanie prawa jazdy, wraz z odpisem tej decyzji.