Jerzy Gwiżdż: Wałęsa musi być pierwszy, najważniejszy i... święty

"Plus Minus": Sceną polityczną wstrząsnęła szafa Czesława Kiszczaka z dokumentami TW „Bolek". Był pan jednym z bliskich współpracowników Lecha Wałęsy w latach 90. Jak pan to ocenia?

Jerzy Gwiżdż, były szef BBWR, były działacz AWS, poseł na Sejm RP II i III kadencji: Jest takie powiedzenie: prędzej znajdziesz zakonnicę w burdelu niż lojalnego polityka. Nie wpiszę się w ten krąg byłych współpracowników Wałęsy, którzy spełnią nadzieję Jerzego Urbana, wypowiedzianą przed ponad 20 laty, że po przegranej Wałęsy będą siedzieć na fotelach z jego skóry. Uważam, że Wałęsa jest osobą nietuzinkową i niesterowalną. Na pewno nie był marionetką w rękach kogokolwiek. Nie od dzisiaj jest powszechnie wiadome natomiast, że miał kontakty z SB w latach 70. i szkoda, że sam nie wyjaśnił, na czym one polegały.

Dlaczego raz przyznawał się do swojej współpracy z SB, później się z tego wycofywał, znowu się przyznawał i znowu wycofywał?

Czytaj więcej:

Poznałem dobrze Wałęsę w kampanii prezydenckiej w 1995 roku, którą prowadziłem, i wiem, że często miał problem z czytelnością własnych wypowiedzi. Mieliśmy z tym w kampanii duży kłopot i dlatego ograniczaliśmy publiczne występy Wałęsy, żeby nie trzeba było tłumaczyć jego słów i żeby nie zmieniał wersji wypowiedzi. Wałęsie wydaje się, że jego żywot historyczny związany jest tylko z jego biologicznym istnieniem. Nie przyjmuje do wiadomości, że o tym, jak żył, kim był, czego dokonał, będzie się pisało i dobrze, i źle pewnie jeszcze przez najbliższych 200 lat. Żyje chwilą i rozmienia się na drobne w walce o własny wizerunek wśród współczesnych. Wybitny polityk, potężnie samotny.

Jak to się stało, że został pan współpracownikiem Wałęsy? Po 1989 roku zapisał się pan do Porozumienia Centrum braci Kaczyńskich, a większość tego środowiska od Wałęsy odeszła.

Byłem współtwórcą sądeckiej „Solidarności" i jako prezydent Nowego Sącza, wybrany w 1990 r. spośród Komitetu Obywatelskiego, w sposób naturalny wstąpiłem do prowałęsowskiego PC. W nim nastąpił rozłam. Część ludzi została przy Wałęsie i założyła stowarzyszenie Bezpartyjny Blok Wspierania Reform. BBWR był odpowiedzią Wałęsy na kłótnię z liderami Porozumienia Centrum. Na Sądecczyźnie i na Podhalu wierzyliśmy Wałęsie. Nie ulega wątpliwości, że PC chciało wykorzystać Wałęsę do zaistnienia w polityce, a Wałęsa chciał wykorzystać PC, żeby zdobyć prezydenturę. Obie strony osiągnęły swój cel, ale potem różnice okazały się zbyt duże i doszło do konfliktu.

BBWR, mimo że był partią prezydencką, nie wypadł zbyt dobrze w swoich pierwszych wyborach w 1993 roku.

Głównie z winy Wałęsy. Na początku darzył BBWR wielkim uczuciem, ale w miarę upływu czasu traktował nas coraz chłodniej, co było niezrozumiałe dla wyborców i obniżało nasze notowania.

Skąd ta zmiana?

Być może stało się tak za sprawą intryg różnych zawistników, a być może z powodu jego cech charakteru. Wałęsa miał szczególny talent do burzenia związków z ludźmi, którzy byli mu oddani. Ja też do takich ludzi się zaliczałem i nie doczekałem się żadnej wdzięczności, ale też jej nie oczekiwałem.

Nie próbowaliście rozmawiać z Wałęsą, wyjaśniać nieporozumienia?

Wałęsa w komunikacji nie jest łatwym człowiekiem. Nie zawsze wiadomo, co się kryje za słowami, które wypowiada. Podejrzewam, że się bał, iż BBWR stanie się potężniejszy niż on sam i jak PC wymknie się spod jego kontroli. Co mogło się zdarzyć, bo jego poparcie stale malało.

A może chodziło o to słynne wzmacnianie lewej nogi, o którym mówił Wałęsa w 1993 roku. Może ktoś to na Wałęsie wymusił, machając mu przed nosem teczką z hakami?

Nigdy nie miałem wrażenia, że ktoś kręci Wałęsą. Chciał nad wszystkimi i wszystkim dominować, zawsze chciał być najważniejszy. Cała walka Wałęsy o tę jego nieskazitelną świętość wynika z jego charakteru. On po prostu musi być pierwszy, najważniejszy i... święty.

Mimo dystansu Wałęsa i tak traktował was jako swoje zaplecze w parlamencie.

Właśnie, swoje, jak mu pasowało. Zaczęły się pojawiać tarcia. Prof. Zbigniew Religa, pierwszy szef BBWR, chyba tego nie wytrzymał. Wtedy ja zostałem liderem, ale też miałem własne zdanie, co Wałęsie nie było w smak. Nie miał jednak innego zaplecza i z konieczności w kampanii prezydenckiej w 1995 roku musiał postawić na nas. W czasach, gdy byłem szefem BBWR, notowania naszej formacji znacznie się poprawiły.

Jak to się stało, że został pan szefem kampanii Wałęsy?

Wałęsa musiał postawić na ludzi z BBWR, bo nie miał się na kim oprzeć. Wiem, że Andrzej Olechowski chciał zostać szefem sztabu Wałęsy, ale prezydent uważał, że on dużo gada, mało robi, a w poglądach jest nijaki. Padło więc na mnie. Warto przypomnieć, że jesienią 1994 roku zawiązał się Konwent Świętej Katarzyny, którego celem było przede wszystkim wyłonienie wspólnego kandydata prawicy na prezydenta. Odwiedziłem to antywałęsowskie gremium tylko raz, oświadczając, że Wałęsa bez względu na to, czy konwent wskaże swojego kandydata, czy też nie, wystartuje w wyborach w oparciu o BBWR. I wówczas 70 osób uczestniczących w spotkaniu zamilkło, bo oni chcieli kogokolwiek, tylko nie Wałęsę. Wskazali Gronkiewicz-Waltz, którą wspierał głównie ZChN. Jan Olszewski poszedł swoją drogą.

Z jakimi problemami musiał się pan zmierzyć jako szef sztabu Wałęsy?

Głównie z jego osobowością. Wałęsa nie był skory do współpracy. Od zdjęć i wystąpień po omawianie taktyki byliśmy zdani na siebie. Zgodził się na to, że w pierwszej fazie kampanii nie będzie za często obecny w mediach. I dzięki temu dobrze nam szło. Wałęsa startował z poziomu 8-proc. poparcia. Dlatego spodziewaliśmy się, że Aleksander Kwaśniewski wygra pierwszą turę wyborów prezydenckich i to z przewagą nawet 10–15 punktów procentowych. Tymczasem Kwaśniewski wyprzedził prezydenta zaledwie o 2 punkty. Wówczas Wałęsa uwierzył, że już wygrał walkę o reelekcję i chciał sobie przypisać cały sukces. Uznał, że Kwaśniewski wyczerpał możliwości pozyskiwania elektoratu. Zaczął odsuwać sztab i prowadzić samodzielną politykę wyborczą, zwłaszcza medialną. Mówił, co chciał. Poszedł na debaty z Kwaśniewskim, choć mu to do ostatniej chwili odradzałem.

Wtedy wypowiedział to słynne zdanie pod adresem Kwaśniewskiego, że temu panu może podać tylko nogę.

Negatywną rolę w tym wszystkim odegrał zwłaszcza Wiesław Walendziak, ówczesny prezes TVP, który miał ochotę poprowadzić debaty, i myślę, że rozpoczął grę na dwa fronty. Umowa między sztabami była taka, że na pierwszą debatę przychodzi do studia pierwszy Kwaśniewski, a Wałęsa drugi. Jednak Kwaśniewski już upudrowany przyszedł po Wałęsie, przywitał się ze wszystkimi z wyjątkiem Wałęsy. Potem, wbrew ustaleniom sztabów, wręczył prezydentowi kopertę z rzekomym oświadczeniem majątkowym. Świadomie zirytował Wałęsę. W odpowiedzi na zlekceważenie Wałęsy przez Kwaśniewskiego po wejściu do studia, gdy Kwaśniewski chciał się pożegnać, Wałęsa powiedział, że teraz to mu może podać nogę, a nie rękę. Niestety, telewizja to wyemitowała. Prezes Walendziak za nic miał nasze żądanie o publiczne wyjaśnienie sprawy przed końcem kampanii wyborczej. Moim zdaniem kalkulował, że jeśli Wałęsa wygra, to o tym zapomni, a gdy wygra Kwaśniewski, to on, Walendziak, będzie miał swoją zasługę.

Co było najbardziej dramatycznym momentem w tamtej kampanii?

Zarzucenie Wałęsie, że wziął od Amerykanów 1 mln dolarów jako honorarium za niezrealizowany film o nim i nie zapłacił od tego podatku. Na prezydenta urządzono nagonkę. Ścigały go za to prokuratura i urząd skarbowy. Gdy rozmawiałem później z fachowcami od marketingu politycznego, to orzekli, że to było bardziej istotne dla wyniku wyborów niż debaty.

Coś jednak było na rzeczy z tymi pieniędzmi.

Po wyborach sprawę umorzono, bo już nie była potrzebna. W kampanii sztab Kwaśniewskiego robił nam najróżniejsze świństwa. Pojawił się w naszym otoczeniu niejaki Andrzej Pastwa, oszust podstawiony przez Jerzego Urbana, który wymyślał rozmaite bzdury, żeby nas skompromitować. Opowiadał np., że był rozkaz fizycznej likwidacji Kwaśniewskiego. Rzekomo też zbierał pieniądze na kampanię Wałęsy. Prokuratura, kierowana wówczas przez Jerzego Jaskiernię z SLD, badała, czy Wałęsa ma wykształcenie zawodowe (!). Musiałem udowadniać prokuratorowi, że Wałęsa ma świadectwo ukończenia szkoły przyzakładowej. Sprawą rzekomego wyższego wykształcenia Kwaśniewskiego prokuratura się nie interesowała.

Pamięta pan wieczór po II turze wyborów prezydenckich?

Po pierwszej turze wyborów obóz solidarnościowy uwierzył, że Wałęsa wygra. Mijaliśmy się w korytarzach Kancelarii Prezydenta z ludźmi, którzy przychodzili zaklepać sobie stanowiska, a to np. z Ryszardem Czarneckim, Wiesławem Chrzanowskim – sierotami po Gronkiewicz-Waltz, a to z innymi, dzisiaj aktywnymi politykami. Wszyscy byli przekonani, że głosy innych kandydatów solidarnościowych pójdą na Wałęsę. Tak się nie stało, zwłaszcza jeżeli chodzi o wyborców Jacka Kuronia. Gdyby chociaż jedna trzecia z nich zagłosowała na Wałęsę, to byśmy wygrali. Zabiegaliśmy o spotkanie z obozem Kuronia, ale jego ludzie tego nie chcieli. Mówili, że nie mogą się spotkać, bo Kuroń jest chory. A prawda była taka, że nie chcieli poprzeć Wałęsy. Nie mogę uwierzyć, jak ci ludzie dzisiaj mienią się głównymi obrońcami Wałęsy. To hipokryzja! Tak czy inaczej na wieczór wyborczy do pałacyku Sobańskich pchało się z 5 tys. ludzi. Zmieściliśmy najwyżej 400 osób. I oni wszyscy ok. godz. 23, kiedy było wiadomo, że Wałęsa przegrał, uciekli. Niektórzy nawet polecieli na Rozbrat, inni na szampana.

Jak to uciekli?

Normalnie, w jednej chwili prawie nikogo nie było. Został Jasiek Łopuszański, Maciek Jankowski i jeszcze trzy, cztery osoby oraz członkowie sztabu, ja i gromada dziennikarzy. Prezydenckich ministrów nie było. Gdyby Wałęsa do końca trzymał się strategii unikania mediów i nie okazywał megalomanii, to byśmy wygrali z Kwaśniewskim.

Nie wiadomo. To i tak był cud, że Wałęsa skłócony ze wszystkimi otarł się o reelekcję.Pamiętam, jak próbował rozwiązać parlament pod pretekstem, że nie ma budżetu, a sam ten budżet blokował.

Wałęsa, niestety, „zasłużył" sobie na te 8 proc. poparcia, które miał po pierwszej kadencji prezydentury. Nie przekreśla to jednak jego wielkich zasług dla „Solidarności" i obalenia komuny w sposób pokojowy. Jego prezydentura mogła wyglądać inaczej, lepiej, gdyby nie skłócił się z ludźmi, którzy byli mu wierni, i nie obrażał się na życzliwą krytykę współpracowników. Było coś takiego w Wałęsie i chyba do dzisiaj jest, że jak się do kogoś zrazi, to choćby go ogniem przypalano, trwa przy swoim i nie przyjmuje do wiadomości, że ten inny ma rację.