Czy sceptycyzm wobec tego rodzaju bezpodstawnych przekonań jest jedynie kwestią zdolności poznawczych?
Nie według nowych badań przeprowadzonych przez psychologa z University of Illinois w Chicago. Tomas Stahl przeprowadził badania sprawdzające, dlaczego niektórzy ludzie są skłonni wierzyć w różne teorie spiskowe i zjawiska paranormalne.
"Pokazujemy, że rozsądny sceptycyzm wobec różnych teorii spiskowych i zjawisk paranormalnych wymaga nie tylko stosunkowo wysokich zdolności poznawczych, ale także silnej motywacji i dążenia do racjonalności" - mówi Stahl.
Stahl i Jan-Willem van Prooijen z Vrije Universiteit Amsterdam, współautor pracy, przeprowadzili dwie ankiety internetowe z udziałem ponad 300 respondentów, aby ocenić analityczne myślenie i inne czynniki, które mogą wpływać na sceptycyzm wobec nieuzasadnionych przekonań.
Pierwsze badanie wykazało, że analityczny styl poznawczy wiązał się ze słabszymi przekonaniami paranormalnymi i wiarą w spiski. (Style poznawcze odnoszą się do różnic w sposobach myślenia, postrzegania, nauki, pozyskiwania i przetwarzania informacji.) Dotyczyło to jedynie uczestników, którzy mocno cenili formułowanie swoich przekonań na podstawie logiki i dowodów. Wśród uczestników, którzy nie cenili zbytnio logiki i argumentów, posiadanie analitycznego stylu poznawczego nie wiązało się ze słabszą wiarą w zjawiska paranormalne lub w różne teorie spiskowe.
”Kiedy nie ma motywacji do tworzenia swoich przekonań opartych na logice i dowodach, ludzie o wysokich zdolnościach poznawczych prawdopodobnie tak samo, wierzą zmowy i zjawiska paranormalne jak ludzie o niższych zdolnościach poznawczych." – powiedział Stahl.
W drugim badaniu naukowcy zbadali, czy efekty te można przypisać wyłącznie analitycznemu stylowi poznawczemu, czy też zostały one wytłumaczone bardziej ogólnymi indywidualnymi różnicami zdolności poznawczych. Wyniki były bardziej zgodne z ogólnym opisem tych umiejętności.
Badacze doszli do wniosku, że mimo stulecia lepszych możliwości edukacyjnych i zwiększającej się inteligencji, bezpodstawne przekonania są nadal wszechobecne.
"Nasze ustalenia sugerują, że część przyczyn może wynikać z tego, że wiele osób nie uważa, aby opieranie swoich przekonań na racjonalnych podstawach było wystarczająco ważne", powiedział Stahl.
Według Stahla, teorie spiskowe, począwszy od łączenia szczepionek z autyzmem, aż do sceptycyzmu klimatycznego są nieuzasadnione i mogą prowadzić do szkodliwych zachowań.
Teoretycy spisków potrafią łatwo wytłumaczyć nieprzyjemne zdarzenia. Jednak manipulacje dotyczące szczepień, GMO, ocieplenia klimatu czy tego, że światem rządzą żydzi mogą spowodować niezwykle szkodliwe skutki począwszy od zagrożenia epidemiologicznego, przez deficyty żywności, na nienawiści rasowej kończąc.
