Częstym zarzutem formułowanym w apelacjach jest naruszenie art. 299 k.p.c. przez zaniechanie przesłuchania strony. W pierwszej kolejności należy zauważyć, że dowód z przesłuchania stron określony w art. 299 k.p.c. to nie jest informacyjne przesłuchanie stron mające podstawę w art. 212 k.p.c. Otóż informacyjne przesłuchanie stron ma pomóc sądowi w ustaleniu okoliczności spornych i nie ma waloru dowodu, a zatem nie jest to podstawa do czynienia ustaleń faktycznych przez sąd. Jeśli zdarzyło się, że sąd poprzestał na informacyjnym przesłuchaniu stron i oparł swe ustalenia między innymi na tak uzyskanych informacjach. W takiej sytuacji w apelacji prawidłowy będzie zarzut naruszenia art. 299 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron. Jednakże w pozostałych sytuacjach – poza wyraźnymi nakazami przeprowadzenia takiego dowodu, np. art. 432 i 442 k.p.c. – sąd nie ma obowiązku słuchania stron. Obowiązek ten powstanie – niezależnie od wniosków stron – gdy sąd dojdzie do przekonania, że zachodzą przesłanki określone w art. 299 k.p.c., czyli czy istotne okoliczności dla rozstrzygnięcia sprawy zostały wyjaśnione czy też nie. Warto przytoczyć wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 18.01.2017 r. (V ACa 354/16, Legalis), który stwierdził, że dowód z przesłuchania stron ma charakter subsydiarny, uzupełniający i winien być przeprowadzony wówczas, gdy zgromadzony w sprawie materiał dowodowy z różnych przyczyn może okazać się niewystarczający dla merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Zgodnie z art. 299 k.p.c. jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, sąd dla wyjaśnienia tych faktów może dopuścić dowód z przesłuchania stron. Jest to zatem dowód, którego celem jest przede wszystkim uzupełnienie materiału dowodowego, jeśli z przyczyn obiektywnych taka potrzeba występuje. Artykuł 299 k.p.c., obligujący sąd do zarządzenia dowodu z przesłuchania stron dla wyjaśnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, dotyczy tylko takich faktów, które w ocenie sądu są istotne, a nie takich, które strony określają jako istotne. Przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron nie może niejako służyć podsumowaniu i sprawdzeniu wyników dotychczasowego postępowania dowodowego, obaleniu lub wzmocnieniu siły przekonywania innych dowodów. Konkluzja może być taka, jeśli istotne okoliczności dla rozstrzygnięcia sprawy nie zostały wyjaśnione i nie ma już innych środków dowodowych, a sąd nie przesłuchał stron, to wtedy zarzut apelacji naruszenia art. 299 k.p.c. będzie trafiony.
Należy podchodzić z dużą dozą ostrożności do formułowania zarzutu nieważności postępowania w oparciu o pozbawienie strony możliwości obrony jej praw. Należy pamiętać, że zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. sąd odwoławczy bierze pod uwagę nieważność postępowania, ale w granicach zaskarżenia. Regulacja ta oznacza, że w części niezaskarżonej wyrok jest prawomocny i sąd nie może w tej części orzekać, nawet kiedy będzie przypadek nieważności. Jednym z najczęściej formułowanych zarzutów w zakresie nieważności postępowania jest pozbawienie strony możliwości obrony swych praw. Należy zauważyć, że dotyczyć to może całości postępowania przed sądem I instancji lub jego części i jest wynikiem naruszenia przepisów procedury przez sąd. W wyroku z 24.06.2015 r. (II PK 189/14, Legalis) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że w zakresie pozbawienia strony możności obrony jej praw jako przyczyny nieważności postępowania mieszczą się tylko te przypadki, gdy strona na skutek wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej nie mogła brać udziału w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutki tych wadliwości nie mogły być usunięte na następnych posiedzeniach wyznaczonych na rozprawę przed wydaniem wyroku w danej instancji. Pozbawienie strony możności obrony jej praw, aby mogło stanowić przyczynę nieważności, musi być całkowite i w sposób bezwzględny wyłączające możliwość obrony. Ta podstawa nieważności nie zachodzi w razie utrudnienia stronie popierania przed sądem dochodzonych roszczeń lub zarzutów. Dlatego w orzecznictwie ukształtował się pogląd, zgodnie z którym nie zachodzi nieważność postępowania, mimo wadliwości doręczenia stronie zawiadomienia o terminie rozprawy, jeżeli na następnych rozprawach strona była obecna i mogła składać wnioski oraz zastrzeżenia co do przebiegu i wyników rozprawy, o której nie została powiadomiona.
Natomiast w postanowieniu z 9.04.2015 r. (II CSK 770/14, Legalis) Sąd Najwyższy zajął się kwestią pełnomocnika, który nie mógł pełnić tej roli procesowej. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego występowanie w sprawie w charakterze pełnomocnika osoby, która nim być nie może, oznacza brak należytego umocowania pełnomocnika i prowadzi zawsze do nieważności postępowania (art. 379 pkt 2 k.p.c.). Uchybienie to nie może być usunięte w drodze zatwierdzenia przez stronę czynności dokonanych przez tę osobę. W sprawie chodziło o osobę, która nie mogła być pełnomocnikiem i nie była adwokatem ani radcą prawnym, czyli również nie mogła być potencjalnym pełnomocnikiem, a zatem nie chodziło o brak formalny pełnomocnictwa, który można uzupełnić albo zatwierdzić jego czynności, co skutkować musiało nieważnością.
Wśród problemów występujących w trakcie sporządzania apelacji często pojawia się kwestia możliwości powołania nowych dowodów i faktów w postępowaniu apelacyjnym, która reguluje art. 381 k.p.c. Sprawa nie jest tak oczywista, jakby mogło się wydawać. Jest oczywiste, że w przypadku śmierci strony i wstąpienia do sprawy jej spadkobierców sąd będzie zobowiązany przeprowadzić dowód z aktu zgonu i z postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku albo z aktu poświadczenia dziedziczenia. Chodzi o sytuacje, kiedy w pewnych okolicznościach na etapie postępowania apelacyjnego strona podnosi zarzuty: potrącenia, odnowienia, prawa zatrzymania, przyczynienia się do powstania szkody, przedawnienie. W orzecznictwie panuje pogląd, że tego rodzaju zarzuty mogą być podnoszone na etapie postępowania apelacyjnego (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 12.03.1998 r., I CKN 522/97, Legalis; z 26.06.2003 r., V CKN 417/01, Legalis; z 19.08.2004 r., V CK 38/04, Legalis; z 4.01.2008 r., III CSK 226/07, Legalis; z 20.08.2009 r., II CSK 97/09, Legalis). Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 11.01.2000 r. (I CKN 337/98, Legalis) w sprawie o wpis do księgi wieczystej sąd II instancji nie może pominąć dowodu z dokumentu złożonego w postępowaniu apelacyjnym dla wykazania, że własność przysługuje innej osobie niż wpisana przez sąd I instancji. Postanowieniem z 16.10.2002 r. (IV CK 178/02, Legalis) Sąd Najwyższy uznał, że artykuł 670 § 1 k.p.c. nie wyłącza stosowania w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku art. 381 k.p.c. co do faktów mających uzasadniać nieważność testamentu i dowodów na tę okoliczność. Warto zwrócić uwagę, że w uchwale z 19.04.2007 r. (III CZP 162/06, Legalis) Sąd Najwyższy przyjął, że wykładnia prawa dokonana przez Sąd Najwyższy (art. 39820 k.p.c.) może uzasadniać powołanie przez stronę nowych faktów i dowodów (art. 381 k.p.c.). Apelujący, jeśli chce powołać nowe dowody lub dowody, powinien sformułować stosowny wniosek w apelacji w części po zarzutach, a przed wnioskiem apelacyjnym o zmianę wyroku. W uzasadnieniu należy wykazać okoliczności uzasadniające zgłoszenie nowych faktów i dowodów dopiero na etapie postępowania apelacyjnego. Należy wskazać, że są to fakty lub dowody mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy w rozumieniu art. 227 k.p.c. oraz art. 217 § 3 k.p.c.
Artykuł 380 k.p.c. przewiduje możliwość na wniosek strony rozpoznania postanowień sądu I instancji, które nie podlegały zaskarżeniu, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Przykładowo chodzić tu będzie o postanowienia dowodowe, oddalające wniosek o przywrócenie terminu. Na pewno nie będzie tu chodziło o postanowienia określone w art. 394 k.p.c. Warunkiem rozpoznania takich postanowień będzie zgłoszenie zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. Następnie apelujący musi sformułować stosowny wniosek, który ma być jednoznaczny i wyraźny (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 15.12.2016 r., II CZ 125/16, Legalis). Konieczność zgłoszenia zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. nie jest w orzecznictwie kwestionowana, przykładowo w wyroku Sąd Apelacyjny w Lublinie z 20.04.2017 r. (III AUa 1185/16, Legalis) stwierdził, że strona nie może skutecznie zarzucać w apelacji uchybienia przez sąd I instancji przepisom postępowania, polegającego na wydaniu lub niewydaniu postanowienia, które może być zmienione lub uchylone stosownie do okoliczności, jeżeli nie zwróciła uwagi sądu na to uchybienie w toku posiedzenia, a w razie nieobecności na najbliższym posiedzeniu, chyba że niezgłoszenie zastrzeżenia nastąpiło bez jej winy. Do uchybień, o których mowa w art. 162 k.p.c., można zaliczyć pominięcie przez sąd dowodu zgłoszonego przez stronę. Dopiero w wypadku oddalenia konkretnego wniosku dowodowego i zgłoszenia w sposób odpowiadający prawu, a zatem z przedstawieniem odpowiedniej argumentacji prawnej zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c., przy wpisaniu treści tegoż do protokołu rozprawy, możliwe byłoby przedstawienie w apelacji skutecznego zarzutu niewyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy oraz naruszenia powołanych w uzasadnieniu apelacji przepisów postępowania.