Tak uznał Trybunał Konstytucyjny, wydając 29 listopada 2017 r. wyrok w sprawie o sygn. P 9/15. Jej przedmiotem była zgodność z Konstytucją art. 83 ust. 1 pkt 3 (w zw. z art. 41 ust. 12 i 13, art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. c i art. 86 ust. 2 pkt 2) ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zakresie, w jakim stanowi on podstawę ustalania przez ZUS innej – niż wynikająca z umowy o pracę – wysokości podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe.
W publicznym interesie
Zdaniem TK stosunek ubezpieczenia społecznego ma charakter publicznoprawny. Powoduje to, że treść umowy o pracę – determinująca wysokość składki oraz świadczeń wypłacanych w przypadku ziszczenia się warunków wypłaty zasiłku chorobowego – musi uwzględniać również interes publiczny. Z tego względu swoboda kształtowania przez strony wysokości wynagrodzenia musi zostać ograniczona, a ZUS i sądy mogą badać, czy wysokość wynagrodzenia nie narusza zasad współżycia społecznego lub czy nie ma charakteru pozornego (gdy pracownik w rzeczywistości otrzymuje niższe wynagrodzenie niż wynikające z umowy o pracy, a składki są odprowadzane od wynagrodzenia wyższego w celu otrzymania wysokiego świadczenia).
Kontrola sądu
Działania ZUS-u nie są arbitralne. Pozostają bowiem pod kontrolą sądu, przed którym to właśnie ZUS musi wykazać, że wynagrodzenie pracownika jest niezgodne z zasadami jego określania wskazanymi w art. 78 § 1 k.p. – tj. rodzajem pracy, kwalifikacjami pracownika, ilością i jakością pracy, lub całkowicie abstrahujące od realnych możliwości finansowych pracodawcy.
Ponadto TK wskazał, że fakt odmiennego traktowania samozatrudnionych ubezpieczonych od pracowników poprzez niekontrolowanie podstawy wymiaru składek tych pierwszych, nie narusza konstytucyjnej zasady równości. Te dwie grupy nie charakteryzują się bowiem cechą relewantną, nakazującą traktowanie ich na potrzeby ubezpieczenia społecznego w ten sam sposób. Podstawa wymiaru składek samozatrudnionego, w odróżnieniu od podstawy składek za pracownika, nie odnosi się bowiem do rzeczywistego przychodu, lecz do kwoty deklarowanej.
Wyrok TK w rzeczywistości niewiele zmienia w sytuacji przedsiębiorców. Uprawnienie ZUS do ustalania wysokości podstawy składki na ubezpieczenie społeczne w sytuacji, gdy określona w umowie o pracę wysokość wynagrodzenia jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, nie budziło bowiem wątpliwości w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Powoduje on jednak powstanie stanu pewności co do konstytucyjności przepisów i potwierdza prawidłowość dotychczasowej linii orzeczniczej SN.