Istotą ubezpieczenia ochrony prawnej jest pokrycie kosztów szeroko rozumianej obsługi prawnej świadczonej przez wyspecjalizowanych profesjonalistów, ale też zagwarantowanie świadczeń w formie porad prawnych na etapie przedsądowym. Należy przy tym pamiętać o zasadach nierozerwalnie związanych z tym ubezpieczeniem, a przede wszystkim o swobodnym wyborze prawnika.
Dyrektywa Rady o ubezpieczeniu ochrony prawnej (87/344/EWG) z 22 czerwca 1987 r. została implementowana przez polskiego ustawodawcę w art. 14 ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 2003 r. Swoboda wyboru prawnika pojawia się w dyrektywie w trzech postaciach, z czego dwie prawodawcy krajowi powinni implementować w sposób obligatoryjny.