Wkrótce zapadnie decyzja, czy tarnogórskie podziemia dawnych kopalni rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi zostanš wpisane na Listę wiatowego Dziedzictwa UNESCO.
Niecierpliwe czekamy na 9 lipca, kiedy podczas 41. sesji Komitetu wiatowego Dziedzictwa UNESCO w Krakowie będzie dyskutowany nasz wniosek. Jeli uczestnicy sesji podejmš tę decyzję, będzie to 15. polski wpis na licie, w pełni tego wart mówi Barbara Furmanik z Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
A Marek Kandzia, prezes Stowarzyszenie Miłoników Ziemi Tarnogórskiej, uzupełnia:
Przygotowywalimy się ponad pięć lat. Aplikacja, którš złożylimy półtora roku temu, liczy 500 stron. Nasz wniosek obejmuje 28 pogórniczych obiektów, w większoci podziemnych: szyby, wyrobiska, sztolnie, ale także naziemnych, m.in. Stację Wodocišgowš Staszic, hałdę popłuczkowš dawnej Kopalni Fryderyk, krajobraz pogórniczy Srebrnej Góry i Park Miejski, założony ponad 100 lat temu na nasypach po dawnych szybach.
Dodajmy, że zgłoszenie wniosku to społeczna inicjatywš stowarzyszenia, niezwykle zasłużonego dla ochrony górniczych zabytków w Tarnowskich Górach, dzi 60-tysięcznego lšskiego miasta, położonym niedaleko Katowic, Bytomia i Częstochowy.
Srebro w polu
Według legendy, poczštek górnictwu srebra w Tarnowskich Górach dał chłop Rybka, gdy w 1490 roku na swym polu wyorał bryłę srebra, wówczas bardzo cennego kruszcu. Scenę tę przedstawia multimedialna animacja w Zabytkowej Kopalni Srebra zamienionej w muzeum.
Wieć o srebrnononym polu rozeszła się lotem błyskawicy po całym lšsku, przycišgajšc do tego miejsca górników.
W 1526 roku ksišżę opolski Jan II Dobry nadał Tarnowskim Górom prawa miejskie i status Wolnego Miasta Górniczego. Dwa lata póniej ksišżę Jan II oraz margrabia Hohenzollern-Ansbach wydali ustawę górniczš zwanš Ordunkiem Górnym, napisanš po polsku, czesku i niemiecku, regulujšcš działalnoć kopalń i prawa górników. To już nie legendy, a historyczne fakty.
W połowie XVI wieku Tarnowskie Góry stały się największym orodkiem górnictwa kruszcowego na Górnym lšsku i jednym z największych w Europie.
Ale wzmianki o górnictwie kruszcowym na tych terenach sš znacznie wczeniejsze sięgajš XII/XIII wieku.
Turystyczny hit
Reprezentacyjnš wizytówkš miasta jest dzi Zabytkowa Kopalnia Srebra. Kiedy była to głębinowa kopalnia rud srebra, ołowiu i cynku. Obecnie mieci się tu muzeum oraz ekscytujšca podziemna trasa turystycznš o długoci 1740 m.
Ekspozycja w częci naziemnej opowiada o dziejach i technikach wydobywania galeny rudy, z której wytapiano srebro i ołów; galmanu rudy cynku i rudy żelaza.
Piece szybowe do wytapiania srebra pojawiły się w XVI wieku (ołów z rudy uzyskuje się w temperaturze 327,4 stopni Celsjusza, a temperatura topnienia srebra wynosi 961,78 stopni). Srebro używano do produkcji monet, biżuterii, sztućców, naczyń luster.
W XVIII wieku, kiedy odkryto nowe bogate złoża rudy srebra i ołowiu, powstała tu Kopalnia i Huta Fryderyk. Imię nosiły na czeć króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego.
To w tej kopalni rozpoczęła się lšska industrializacja, wyprzedzajšca XIX-wiecznš rewolucję przemysłowš. Poczštek dała jej pierwsza maszyna parowa sprowadzona do Tarnowskich Gór z Anglii w 1788 roku, która służyła do odwadniania kopalnianych wyrobisk.
Pod ziemię, na głębokoć 40,5 m, turyci zjeżdżajš windš w szybie Anioł. Temperatura zawsze tam wynosi około 10 stopni Celsjusza, niezależnie od pogody na powierzchni. Wilgotne korytarze spowija półmrok, z którego dobiegajš odgłosy górniczej pracy, jakby kopalnia wcišż żyła. W rzeczywistoci dawno wydobyto stšd wszystko i wyrobiska po gniazdach rud sš puste. Tylko gdzieniegdzie na cianach można dostrzec nikłe lady po kruszcach. Charakterystyczny rudawy odcień cianom kopalni nadajš skały dolomitowe, których nie wydobywano.
Na poczštek wita nas figurka w. Barbary, patronki wszystkich górników. Gwarkowie i górnicy (pierwsi bogatsi pracowali na własny rachunek, drudzy biedniejsi byli pracownikami najemnymi) stawiali się do pracy o wczesnym wicie. Codziennie o pištej rano wzywał do niej dwięk dzwonów z Dzwonnicy Gwarków, stojšcej w rodku miasta przy kociele Apostołów Piotra i Pawła.
Na podziemnej trasie turystycznej kopalni napotykamy trzy komory. Pierwsza najmniejsza, zwana Srebrnš ma 500 mkw. W nazwie rodkowej komory Zawałowej (o powierzchni 1500 mkw.) pobrzmiewa echo dawnych chwil grozy. Jej strop wzmacniajš stalowe i drewniane stemple. Trzask drewna był kiedy dla gwarków pierwszym sygnałem do ucieczki przed zagrożeniem obrywajšcych się bloków skalnych. Trzecia największa komora Niska ma 2000 mkw.
Wyrobiska to efekt działania ludzi, natomiast malowniczo ukształtowany lej czy też komin kresowy (jedyny taki w kopalniach Europy) to dzieło natury.
Jeden z chodników zwany jest Niskim, a popularnie pokutniczym, bo trzeba nim ić mocno pochylonym, a nieraz zgiętym w pół. A i tak często słychać odgłos kasków uderzajšcych o strop. Przewodnik Damian Doktor żartuje, że każde uderzenie sygnalizuje, ile razy skłamalimy tego dnia.
Przy ródełku krystalicznie czystej wody, zwanym ródłem mšdroci, każdy stara się złapać w dłoń trzy krople wody, bo to podobno niezawodny sposób na jasny umysł.
Życiodajna woda
Szczególna atrakcjš kopalni jest 270-metrowy chodnik wodny, który pokonuje się łódkami w 10 minut, od szybu Szczęć Boże do szybu Żmija (nazwa nawišzuje do jego zygzakowatego biegu).
Jeli kto chciałby raz jeszcze przeżyć podobnš przygodę, powinien odwiedzić także Sztolnię Czarnego Pstršga (dawniej Sztolnie Głębokš Fryderyk) o długoci 600 metrów, gdzie przeprawa łodziami trwa niemal godzinę. Wejcie do niej prowadzi z Parku Repeckiego, a trasa ta biegnie od szybu Sylwester do szybu Ewa.
Tymczasem jeszcze w podziemiach Zabytkowej Kopalnia Srebra w Tarnowskich Górach zatrzymuje nas tablica informujšca, że w tym miejscu była zlewnia wód ze wszystkich kopalnianych sztolni. Poczštkowo pompowano jš maszynami parowymi, ale gdy w 1834 zbudowano Głębokš Sztolnię Fryderyk, zastšpiono je znacznie mniej kosztownym pionierskim systemem grawitacyjnym odprowadzania wody bez użycia maszyn.
Ważnym elementem naszego wpisu jest system gospodarowania wodami podziemnymi tłumaczy Zbigniew Pawlak, asystent burmistrza Miasta Tarnowskie Góry ds. UNESCO. To nie tylko wišże się z odwodnieniem terenów kopalni, ale również budowš wodocišgów w miecie. Woda, która z jednej strony była niebezpieczeństwem dla górników, z drugiej dawała życie. Pierwszy wodocišg w Tarnowskich Górach powstawał w 1797 roku, gdy następne górnolšskie, zaopatrujšce całš aglomerację dopiero w 1884. Tarnowskie Góry miały współczesne wodocišgi wczeniej niż Berlin, Amsterdam czy Nowy Jork.
Ostatni górnicy opucili kopalnię srebra w Tarnowskich Górach w 1913 roku. A w 1938 roku pojawiła się idea udostępnienia zabytkowej kopalni szerokiemu społeczeństwu. Jej inicjatorem było zawišzane wówczas Stowarzyszenie Miłoników Ziemi Tarnogórskiej. Do pomysłu utworzenia kopalni turystycznej stowarzyszenie powróciło po wojnie w latach 50., powołujšc społeczny Komitet Budowy. Zabytkowa kopalnia srebra otwarta została dla turystów w 1976 roku.
Tarnowskie Góry od wieków budzš zainteresowanie. Złoża kruszców, rozwijajšce się kopalnie i miasto przycišgały kiedy nie tylko kopaczy, poszukiwaczy srebrnego skarbu i przemysłowców, ale i koronowane głowy. Był tu Jan III Sobieski z królowš Marysieńskš, Eleonora Gonzaga królowa Czech, August II Mocny i August III Sas, Karol XII Witelsbach, król szwedzki, Wilhelm II i Wilhelm IV Hohenzollern, królowie pruscy, Aleksander I car rosyjski oraz cesarz niemiecki Wilhelm II. Miasto odwiedził też w 1790 roku poeta Johann Wolfgang Goethe. A po odzyskaniu niepodległoci przez Polskę gocił w nim Józef Piłsudski i Stanisław Wojciechowski.
Dzi przycišga tłumy turystów, którzy na podziemnych kopalnianych szlakach pozdrawiajš się tradycyjnym górniczym Szczęć Boże".
masz pytanie, wylij e-mail do autorki: m.kuc@rp.pl
Lista Unesco
Obecnie na licie wiatowego dziedzictwa UNESCO Polska ma 14 obiektów: historyczne centrum Krakowa; Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni; Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (19401945); Puszczę Białowieskš; historyczne centrum Warszawy; Stare Miasto w Zamociu; redniowieczny zespół miejski Torunia; zamek krzyżacki w Malborku; Kalwarię Zebrzydowskš (zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy); Kocioły Pokoju w Jaworze i widnicy; drewniane kocioły południowej Małopolski: Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa; Park Mużakowski; Halę Stulecia we Wrocławiu, drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat