Spory powstające na etapie realizacji zamówień publicznych, a przede wszystkim sposoby ich rozwiązywania, stanowią jedną z bolączek polskiego tzw. systemu zamówień publicznych. Kwestia dotycząca możliwości i warunków zawierania ugód zmieniających umowy o zamówienie publiczne nie jest niczym nowym zarówno w Polsce jak i w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej. Po raz pierwszy jednak wypowiedział się na ten temat Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku w sprawie C-549/14 Finn Frogne A/S z 7 września 2016 r.
Konkluzje stanowiska Trybunału można podsumować następująco: ugody są oczywiście dopuszczalne, ale z uwzględnieniem zasad dotyczących zmian umowy.
Ograniczenie zakresu zamówienia
Sprawa rozstrzygnięta przez Trybunał dotyczy sytuacji, w której strony umowy o zamówienie publiczne zawarły ugodę, na mocy której ograniczyły zakres zamówienia oraz zmieniły charakter pierwotnie przewidzianych świadczeń. Umowa dotyczyła dostaw kompleksowego systemu łączności oraz wieloletniej obsługi tego systemu. Pierwotnie, wartość zamówienia wynosiła ponad 40 mln euro, dodatkowe 30 mln zostało przewidziane jako opcja.
W związku z problemami w realizacji umowy strony zawarły ugodę. Na jej podstawie zamówienie zostało ograniczone do świadczeń o wartości około 4,7 mln euro. Ponadto, zamawiający miał nabyć od wykonawcy dwa centralne centra serwerowe o przybliżonej wartości około 6,7 mln euro, które wykonawca sam zakupił w celu wynajęcia ich zamawiającemu w ramach realizacji pierwotnego zamówienia. Sąd krajowy kierując sprawę do Trybunału wskazał przy tym, że zawarta ugoda jest środkiem, który pozwala utrzymać umowę w mocy. W przeciwnym bowiem razie wynikły spór co do interpretacji jej postanowień realnie groził zerwaniem umowy, co nie było w interesie żadnej ze stron, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb zamawiającego. Sąd ten zwrócił również uwagę, że nie było podstaw by uznać, że cała sytuacja została wywołana przez strony w celu usprawiedliwienia obejścia prawa.
Trybunał ocenił zawartą ugodę z punktu widzenia zasad i warunków dotyczących możliwości wprowadzania zmian do umowy. Przywołał przy tym ugruntowaną już linię orzeczniczą zaprezentowaną w sprawach C-339/98 Komisja/Francja, C-454/06 pressetext Nachrichtenagentur, C-91/08 Wall. Wynika z niej, że zasada równego traktowania i obowiązek przejrzystości stoją na przeszkodzie temu, aby po udzieleniu zamówienia publicznego strony wprowadziły do postanowień umownych zmiany charakteryzujące się cechami w sposób istotny odbiegającymi od postanowień pierwotnego zamówienia. Sytuacja taka ma miejsce, gdy zamierzona zmiana skutkuje poszerzeniem zamówienia w sposób znaczący, w jej wyniku następuje modyfikacja równowagi ekonomicznej umowy na korzyść wykonawcy lub zmiany te są tego rodzaju, że można racjonalnie twierdzić, że gdyby te nowe warunki zostały ujęte w ramach pierwotnej procedury udzielania zamówienia, możliwe byłoby wybranie innej oferty lub udział innych wykonawców.