Długi najemców lokali komunalnych sięgają już kwoty 500 mln zł i dotyczą 86 tysięcy lokali. Zadłużenie poszczególnych dłużników wynosi średnio kilka, kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt tysięcy złotych.
Rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar uważa, że przedłużanie tego stanu rzeczy, bez podjęcia skutecznych działań zaradczych, przyczyni się do powiększenia problemu bezdomności, który dotknie najbardziej zadłużonych lokatorów kamienic przejmowanych w drodze reprywatyzacji. W związku z tym rzecznik wystąpił Prezydent m. st. Warszawy z propozycją współpracy w rozwiązaniu tego problemu.
W wystąpieniu RPO zwraca uwagę, iż do znacznego powiększenia zadłużenia w sposób istotny przyczyniły się niezgodne z prawem zasady naliczania odszkodowania za bezumowne zajmowanie lokali komunalnych w latach 2009-2011. Uchylony już przepis załącznika do Wieloletniego Programu Gospodarowania Mieszkaniowym Zasobem m.st. Warszawy na lata 2008-2012, będącego uchwałą Rady m.st. Warszawy, określał wysokość odszkodowania w całkowitym oderwaniu od zasad ustalenia czynszu najmu lokali mieszkalnych stanowiących własność miasta. Przepis ten nadal kształtuje sytuację osób zadłużonych, którym naliczono odszkodowanie według niekorzystnych zasad.
Rzecznik zauważa, iż osoby zadłużone wiedzą, że zasady obliczania odszkodowań były niezgodne z prawem, i wywołuje to w nich poczucie krzywdy oraz osłabia motywację do spłaty zadłużenia. Bodnar podkreśla, że w wielu przypadkach miasto nie egzekwowało długu i obecnie stał się on praktycznie nieściągalny. Jednak nadal argumentem podawanym przy odmowie pomocy w uregulowaniu sytuacji prawnej związanej z mieszkaniem wskazywane jest zadłużenie, na które w znacznej części składa się odszkodowanie ustalone według zasad niezgodnych z ustawą o ochronie praw lokatorów.
Zdaniem RPO rozwiązania problemu nie przyniosą programy oddłużeniowe przewidujące umorzenie zadłużenia po spłaceniu w krótkim czasie części długu. W większości przypadków mieszkańcy nie są w stanie samodzielnie wyjść ze spirali zadłużenia. - Rozwiązaniem może być np. ponowne przeliczenie wysokości odszkodowań według stawek czynszowych bądź też zastosowanie innych form pomocy osobom zadłużonym – proponuje Bodnar.
