Uprawnienia wszystkich organizacji społecznych w postępowaniu administracyjnym określa przede wszystkim art. 31 kodeksu postępowania administracyjnego. Zgodnie z jego treścią organizacja społeczna może żądać zarówno wszczęcia postępowania, jak i dopuszczenia jej do udziału w toczącym się postępowaniu, jeżeli jest to uzasadnione jej celami statutowymi i przemawia za tym interes społeczny.
Pod kontrolą
Organizacja uczestniczy wówczas w postępowaniu na prawach strony. Jeżeli organ administracji publicznej nie chce dopuścić organizacji do postępowania lub wszcząć go na jej wniosek, czyni to w formie postanowienia, na które przysługuje zażalenie (postanowienia więc nie wymaga samo dopuszczenie organizacji, ale odmowa dopuszczenia).
Tak więc udział organizacji jest w szerszym stopniu kontrolowany. Ponadto ustawodawca przewiduje inną możliwość: gdy organ administracji publicznej wszczyna jakieś postępowanie w sprawie dotyczącej innej osoby, sam może zawiadomić o tym organizację społeczną, jeżeli uzna, że może być ona zainteresowana udziałem w tym postępowaniu ze względu na swoje postępowanie. Ta ostatnia reguła nie dotyczy jednak organizacji ekologicznych w postępowaniach środowiskowych.
Trochę inaczej prawa określa względem organizacji ekologicznych (stanowiących jeden z przykładów organizacji społecznych) art. 44 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Otóż organizacje te, po zgłoszeniu chęci uczestnictwa w określonym postępowaniu środowiskowym, uczestniczą w nim na prawach strony, jeżeli prowadzą działalność statutową w zakresie ochrony środowiska lub ochrony przyrody przez minimum 12 miesięcy przed dniem wszczęcia postępowania. Jest to więc odmienny warunek od tego wyrażonego względem wszystkich organizacji w zwykłym postępowaniu administracyjnym.
Różne kryteria
W postępowaniu środowiskowym udział organizacji obwarowany jest prowadzeniem przez nią działalności statutowej w zakresie ochrony środowiska lub przyrody (a nie tylko posiadanie takich zapisów w statucie) przez określony czas. Tak więc obowiązkiem organu prowadzącego dane postępowanie jest zweryfikowanie, czy prowadzone postępowanie należy zaliczyć do ogólnych czy też tych szczególnych, środowiskowych (wymagających również udziału społeczeństwa). Jeżeli tak, podstawą będą wyłącznie kryteria wskazane w art. 44 ustawy dotyczącej ocen oddziaływania na środowisko (wyrok NSA z dnia 10 marca 2015 r., II OSK 1919/13). Pamiętać w tym kontekście trzeba, że zakres spraw środowiskowych i przyrodniczych może być bardzo szeroki. Dominuje bowiem ich szeroka wykładnia (wyrok WSA w Kielcach z dnia 4 grudnia 2013 r., II SA/Ke 920/13).
