Petru: Brexit może być szansą dla Europy

Rzeczpospolita: Czy Brexit stworzył w Polsce nową rzeczywistość gospodarczą, czy są nowe wyzwania, zagrożenia?

Brexit to poważny wstrząs dla Europy, ale szczególnie dla Wielkiej Brytanii. Kraje, które są przygotowane na takie wstrząsy lepiej je znoszą niż te, które przygotowane nie są. Polska dzisiaj nie jest zabezpieczona na wypadek tego typu wstrząsów. W czasach niepewności czy w kryzysach wygrywają ci, którzy mają zdrowe gospodarki, zrównoważone finanse publiczne, są innowacyjni i przedsiębiorczy.

Co do Brexitu – nie wiemy jeszcze, czy czeka nas kryzys polityczny i czy przerodzi się on w gospodarczy. Brexit tworzy chaos i niepewność, w skali jakiej jeszcze nie znaliśmy. Co gorsza, uderzenie idzie z kraju, który był zawsze ostoją demokracji i stabilności Europy. Nie wiemy jeszcze, jaką formę przyjmie wychodzenie Wielkiej Brytanii i czy nie nastąpią kolejne działania dezintegracyjne ze strony innych państw Europy.

To co wiemy o najbliższej przyszłości Europy?

Są dwa warianty wychodzenia. Norweski – pseudowychodzenie z Unii, które de facto wyjściem nie będzie. Wyjście z opłacaniem składek i ścisłą koordynacją z Brukselą. Drugi wariant to zdecydowane rozejście się Unii i Wielkiej Brytanii. Obstawiam, że będą poszukiwane rozwiązania bliższe rozwiązaniom norweskim.

Ale ten pierwszy norweski wariant jest chyba mało prawdopodobny. Bruksela raczej się nie zgodzi, by Londyn nadal zarabiał kolosalne pieniądze na Unii i jednocześnie płacił do jej budżetu jeszcze mniej niż dziś. A przecież jego składka jest i tak względnie niższa od płaconej przez inne kraje.

Dzisiaj jest wszystko możliwe. Wyjście Wielkiej Brytanii z UE nie może być bezbolesne. Gdyby tak się stało, to kolejne kraje mogą zacząć wysuwać żądania wobec Brukseli. To jest najgorszy scenariusz. Osłabia się cała Unia, jesteśmy rozgrywani, a Polska pozostaje na obrzeżach. Brexit może jednak być szansą dla Europy. Szansą na ułożenie zasad jej funkcjonowania na bardziej efektywnych zasadach. I nie oznacza to rozluźnienia związków między państwami. Potrzeba do tego liderów z wizją i wyobraźnią. Myślących kategoriami XXI, a nie XIX wieku. Inaczej mogą nas czekać kolejne exity.

Jednak dla Polski groźne jest, że Unia, która niedawno była jednolita, zaczyna się dzielić na mniejsze grupy. Na pierwszą, drugą i trzecią ligę. W takiej sytuacji powinniśmy robić wszystko, aby grać w grupie najważniejszych państw Unii – czyli w pierwszej lidze. Ale biorąc pod uwagę eurosceptyczne podejście naszego rządu, nic nie wskazuje na to, żeby było to możliwe. Ten podział Unii na grupy państw integrujących się w różnym tempie może spowodować wzrost spodziewanego ryzyka związanego z poszczególnymi krajami, takimi jak Polska. Czy nawet wzrost zagrożeń zewnętrznych. Nie sądzę jednak, by Brexit jako taki doprowadził do poważnego chaosu w gospodarce, ale może przyczynić się do osłabienia fundamentów Unii.

Czyli z punktu widzenia Polski powinniśmy się starać, by Brexit miał jak najspokojniejszy przebieg?

Rządy PiS osłabiają nasze fundamenty. Nieodpowiedzialne rozdawnictwo, rosnące represje wobec przedsiębiorców ze strony urzędów skarbowych, pomysły nacjonalizacji spółek prywatnych z portfeli OFE, szalone pomysły industrializacji w stylu PRL, przejadanie pieniędzy przeznaczonych na nasze przyszłe emerytury itd. Do tego dochodzi łamanie konstytucji i wprowadzanie bolszewickich przepisów prawa, takich jak choćby możliwość przejęcia całego majątku przedsiębiorcy w przypadku postawienia zarzutów prokuratorskich. Ręce opadają.

Do tego antyunijna retoryka PiS włącznie z pomysłami rozluźnienia współpracy unijnej i pomysły nowych traktatów odbierane są w Brukseli jako skrajnie niepoważne. Wypowiedzi Jarosława Kaczyńskiego – również te w wywiadzie dla „Rzeczpospolitej" – stoją w pełnej kontrze w stosunku do tego, co chce dziś robić Unia. I wreszcie wyraźny sygnał dany przez prezydenta Obamę na szczycie NATO. Politycy Unii mają inne źródła informacji niż telewizja Jacka Kurskiego i widzą, że nie są jedyni, którzy uważają, że łamane są u nas standardy demokratyczne.

To co konkretnie powinna robić Polska?

Po pierwsze, zakończyć spory z Unią Europejską albo przynajmniej zminimalizować ich liczbę. Bo dziś jesteśmy postrzegani jako kraj, z którym się nie da dogadać. Po drugie, dołączyć do grona państw, które decydują o przyszłości Unii. Nasza pozycja geopolityczna, a nie gospodarcza, daje nam takie prawo, ale my tego nie wykorzystujemy. Antyunijna retoryka, konfliktowość, mrzonki i tworzenie wielkiego Międzymorza – to wszystko w tym momencie jest śmieszne i nas tylko osłabia. Taki rząd nie będzie traktowany poważnie.

Trzecia sprawa to rozpoczęcie debaty o wejściu do strefy euro. Nie wchodzić, tylko rozpocząć debatę w tej sprawie. Historia może potoczyć się tak, że tylko strefa euro będzie główną Unią. I tam będzie dzielony budżet.

Czyli wsunąć nogę w drzwi z napisem euro?

Ja już dawno, jeszcze jako nie polityk, proponowałem stworzenie umowy stowarzyszeniowej ze strefą euro. Taką formę trzymania nogi w drzwiach. To nie oznaczałoby, że zaraz tam wejdziemy, tylko byłoby polityczną deklaracją, że zamierzamy to zrobić. To miałoby też wymiar gospodarczy, bo byłoby to symbolem stabilizacji. Badania opinii pokazują, że Polacy coraz lepiej to rozumieją.

Czy takie stowarzyszenie wiązałoby się to ze sztywnym kursem złotego wobec euro?

Na pewno nie. To byłoby za duże ryzyko, trzeba tego kursu umieć bronić.

A w przypadku wariantu dezintegracji Unii co powinniśmy robić?

Musimy wejść do pierwszej ligi europejskiej. Rozmawiałem ostatnio z kilkoma premierami europejskimi, ministrami spraw zagranicznych i obrony. Nie rozumieją tego, co robi PiS. Wiedzą, że ze względu na geopolitykę mamy realną szansę należeć do tej grupy państw, a PiS ją zaprzepaszcza. Przypomnę, że gdy Polska wchodziła do Unii, obniżyło się ryzyko naszego kraju, spadła rentowność naszych obligacji, czyli zaczęliśmy płacić niższe odsetki za pożyczane przez państwo pieniądze, zaczął napływać kapitał. W wariancie dezintegracji wszystkie te procesy zaczęłyby się toczyć w odwrotną stronę. Przestałyby płynąć pieniądze unijne, zniknąłby parasol unijnego standardu, wzrosłoby ryzyko związane z wątpliwościami dotyczącymi przyszłości Polski poza Unią. Pojawiłyby się też kłopoty z Rosją. Dziś mamy przełożenie na unijne sankcje wobec Moskwy. W sytuacji dezintegracji nie będziemy mieli takich możliwości.

Niestety, może być tak, że nawet gdyby tu nikt nie mówił o wychodzeniu z Unii, to będziemy postrzegani jako kraj wychodzący.

A jak w świetle tych nowych zagrożeń wygląda program gospodarczy naszego rządu, czyli plan Morawieckiego?

Ja bym bardziej szukał rozwiązań stawiających na innowacyjność i efektywność, a nie załatwianie wszystkich problemów przez państwo.

Przecież stawianie na innowacyjność to bardzo silny punkt tego programu.

To nie tak. Publiczne środki nigdy nie wpłynęły na poprawę innowacyjności. Ani na rozwój przedsiębiorczości. Nie bierze się pod uwagę, że przedsiębiorstwa i ludzie mogą być innowacyjni sami z siebie. Jest kilka elementów, które powinny być zrobione zupełnie inaczej.

Po pierwsze, państwo musi działać skutecznie i efektywnie, i w tych sprawach powinno się skupić na kilku najważniejszych obszarach. Zaczynać trzeba od wspierania innowacji, choćby poprzez instrumenty podatkowe.

Kolejny bardzo ważny punkt to stworzenie nieistniejącej dziś symbiozy między nauką a prywatnym, a nie państwowym biznesem. Potrzebne jest także wspieranie najbardziej ryzykownych faz, wczesnych etapów transferu odkryć do gospodarki i w ogóle zmiana podejścia urzędników do ryzyka. Jest wiele regulacji, które utrudniają innowacje i prowadzenie działalności. W Polsce niełatwo się patentuje, trudno wprowadza się innowacje. Ludzie boją się rozpoczynać działalność, bo koszty wejścia na rynek są bardzo wysokie. Trzeba im to ułatwiać.

Trzeba szukać nowych rozwiązań. Na przykład rynek pracy. Dziś mamy urzędy, które powinny zająć się poszukiwaniem miejsc pracy, a w rzeczywistości tylko rejestrują bezrobotnych. Teraz oczekuję rozwiązań, które będą premiować osiągnięcia, np. że te urzędy oraz prywatne firmy będą dostawać pieniądze za osiągnięcia, czyli za znalezienie pracy dla ludzi. Chodzi o to, by cały plan był nastawiony na cel. W wielu obszarach: nauka, edukacja, ochrona zdrowia itp.

Wszędzie trzeba wprowadzić mechanizmy promujące innowacyjność. Dzięki temu firmy będą wypłacać znacznie wyższe wynagrodzenia, polska gospodarka będzie tworzyć więcej nowych miejsc pracy.

A tego wszystkiego nie ma w planie rządu PiS?

Plan Morawieckiego zakłada, że rząd da pieniądze i wszystko samo ruszy. Pieniędzy nie ma, widać, że szukają ich w naszych przyszłych emeryturach. A do tego państwo, przejmując odpowiedzialność za gospodarkę, zwykle zajmuje się głównie obsadzaniem stanowisk swoimi kolegami. I na tym zwykle kończą się innowacje. Proszę zobaczyć, jak innowacyjna była budowa elektrowni atomowej przez rząd PO–PSL. Utworzono spółkę, wypłacano sowite wynagrodzenia, a energii z tego jak nie było, tak nie będzie.

W energetyce zaś tkwi olbrzymi potencjał innowacyjny rozwoju firm, poszukiwania nowych bardziej efektywnych rozwiązań, poszukiwania technologii eksportowych itp.