Centralizacja VAT powinna uwzględniać zobowiązania samorządów

Samorządy wdrażając centralizację VAT opierają się na rozliczeniach przygotowywanych przez poszczególne jednostki organizacyjne. Te przygotowują „deklaracje cząstkowe", na podstawie których przygotowywana jest „deklaracja scentralizowana".

Nierzadko okazuje się, że z punktu widzenia samorządu lub konkretnej jednostki organizacyjnej kwota podatku do odliczenia jest na tyle niska, że decyduje się ona nie korzystać z prawa do odliczenia. Ze strony samorządowców można spotkać się z argumentem, że odliczenie VAT wygenerowałoby nieproporcjonalny nakład pracy związany z obliczeniem i stosowaniem pre-współczynnika i współczynnika.

Nie zagłębiając się w kwestię potencjalnej odpowiedzialności za zachowanie dyscypliny finansów publicznych związanej z rezygnacją z odliczenia VAT przez samorząd, prawo do odliczenia VAT jest przywilejem, a nie obowiązkiem podatników. Rezygnacja jednakże nie wpływa na ich obowiązek naliczania VAT od dokonywanych dostaw i świadczonych usług. W praktyce samorządowej zaczęto nawet mówić w odniesieniu do jednostek organizacyjnych o „jednostronnych podatnikach VAT" – tj. tych jednostkach organizacyjnych, które zrezygnowały z odliczenia i tylko naliczają VAT oraz „dwustronnych podatnikach VAT" – tj. naliczających i odliczających VAT.

Problem występuje w sytuacjach, gdy „jednostronnym podatnikiem VAT" jest jednostką organizacyjną, która jest stroną umów z innymi podmiotami np. wynajmuje lokal, a umowa przewiduje dodatkowo pokrywanie przez najemcę kosztów eksploatacyjnych. W takiej sytuacji jednostka organizacyjna nie odlicza VAT od nabywanych mediów, a następnie nalicza podatek przy ich refakturze. Żeby samorząd nie ponosił ciężaru podatku, podatek kalkulowany jest od kwoty opłat brutto, która została zapłacona przy nabyciu mediów. W efekcie najemca zostaje ekonomicznie podwójnie obciążony podatkiem.

W praktyce skutki takiego podejścia dotykają przede wszystkim organizacje non-profit, którym zasadniczo nie przysługuje prawo do odliczenia, a utrzymują się z dotacji oraz darowizn i nie mają możliwości pozyskania finansowania na pokrycie nienależnie podwyższonych opłat.

Po stronie samorządów konsekwencje uproszczeń mogą ujawnić się także na gruncie prawa cywilnego. Dobrowolna rezygnacja z przysługującego wynajmującemu odliczenia VAT nie wpływa bowiem na wysokość wydatków, które zgodnie z umową najemca jest zobowiązany mu zwrócić. Tym bardziej, że przed upływem terminu przedawnienia, wynajmujący może jeszcze skorygować swoje rozliczenia i odzyskać pierwotnie nieodliczony VAT, którym przecież obciążył najemcę. O dokonaniu korekty deklaracji najemca zasadniczo nie będzie miał możliwości się dowiedzieć. Skutki wadliwego wdrożenia centralizacji VAT samorządy mogą szczególnie odczuć tuż przed przedawnieniem roszczeń wynikających z umów najmu, gdy najemcy wystąpią z żądaniami zwrotu nadpłaconych kwot.

Dlatego trudno zrozumieć argumenty samorządów, że odliczenie VAT w niektórych przypadkach miałoby okazać się nieekonomiczne. Ministerstwo Finansów w broszurze poświęconej centralizacji zwracało uwagę, aby przy jej wdrażaniu samorządy czerpały wzorce z przedsiębiorstw wielooddziałowych, w których wypracowano odpowiednie rozwiązania umożlwiające prawidłowe rozliczanie podatku VAT. Kwestia zapewnienia odliczenia VAT zgodnie z przepisami, nawet w ramach scentralizowanego systemu opartego na łączeniu deklaracji cząstkowych, pozostaje wyłącznie kwestią techniczną. Dlatego samorządy powinny rozważyć czy wdrożona u nich centralizacja rozliczeń VAT nie rodzi ryzyk wynikających z przepisów innych niż podatkowe.

Autor jest doradcą podatkowym w Kancelarii Ożóg Tomczykowski

Podatnik VAT Ustrój i Kompetencje Samorządu