Trzynastka nie jest świadczeniem powszechnym, lecz przysługuje tylko określonym pracownikom sfery budżetowej. Zasady nabywania przez nich prawa oraz ustalania wysokości i wypłacania dodatkowego wynagrodzenia rocznego określa ustawa z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1144 ze zm.; dalej: ustawa).
Półroczny staż...
Zasadą jest, że prawo do trzynastki w pełnej wysokości przysługuje po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. Przez przepracowanie w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy należy rozumieć faktyczne (efektywne) wykonywanie pracy, a nie tylko pozostawanie w stosunku pracy (uchwała Sądu Najwyższego z 25 lipca 2003 r., III PZP 7/03, wyrok SN z 18 października 2011 r., I PK 263/10).
Przy stażu krótszym niż rok, ale wynoszącym co najmniej 6 miesięcy, trzynastkę ustala się w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego czasu. Do tego sześciomiesięcznego okresu nie wlicza się jednak dni pobierania wynagrodzenia i zasiłku za czas niezdolności do pracy (por. uchwała SN z 7 lipca 2011 r., III PZP 3/11). Pomija się też okres tymczasowego aresztowania pracownika – mimo formalnie trwającego stosunku pracy, nie jest to okres przepracowany w rozumieniu art. 2 ustawy, ponieważ w tym czasie praca nie jest świadczona. Wlicza się tu natomiast dni urlopu wypoczynkowego, traktując je jako okres przepracowany.
... nie zawsze konieczny
Art. 2 ust. 3 ustawy zawiera wyliczenie sytuacji, gdy dla uzyskania trzynastki nie jest konieczne przepracowanie co najmniej 6 miesięcy. Przy czym jest to wyliczenie wyczerpujące. Potwierdza to uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 18 października 2011 r. (I PK 263/10).
Trzynastka nie przepadnie osobie, której zatrudnienie krótsze niż 6 miesięcy wynikało m.in. z nawiązania lub ustania stosunku pracy, albo korzystania z urlopów: wychowawczego, macierzyńskiego, ojcowskiego, na warunkach urlopu macierzyńskiego, dla poratowania zdrowia, a w przypadku nauczyciela lub nauczyciela akademickiego także urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego, albo też korzystania z urlopu rodzicielskiego bądź powołania pracownika do czynnej służby wojskowej bądź skierowania go do odbycia służby zastępczej.