Klątwa Mony Lisy

Jeden z najsłynniejszych portretów namalowany przez Leonarda da Vinci to nie tylko niezwykłe dzieło sztuki budzące podziw. Dziś wszyscy chcą zarobić na Monie Lisie.

Aktualizacja: 13.04.2017 09:37 Publikacja: 13.04.2017 09:31

Foto: Wikimedia Commons/Public Domain

Wszystko zaczęło się pod koniec 1962 roku, kiedy Mona Lisa opuściła Francję na pokładzie statku płynącego do USA. Traktowany jak ikona kultury portret doczekał się powitania nie tylko przez tłum fotoreporterów, ale i amerykańską parę prezydencką. Tłumy pielgrzymowały, do muzeum MoMa, w ciągu miesiąca Mona Lisę zobaczył milion ludzi.

– To wtedy przestała być dziełem sztuki i stała się obiektem masowej konsumpcji – uważa Robert Hughes. – Oglądano ją jak zdjęcie w kolorowym piśmie, zwiedzający rzucali na nią okiem i szybko zapominali. Tak się zaczęła koszmarna wizja przyszłości.

Tę wizję przedstawia i uzasadnia Robert Hughes (1938-2012), krytyk sztuki i zarazem autor scenariusza oraz narrator filmu. Przez 50 lat obserwował on i komentował zjawiska rynku sztuki. W 1970 roku zaczął pisać w tygodniku „Time”, wtedy najważniejszym w USA. Do środowiska sztuki wprowadzał go Robert Rauschenberg, artysta, z którym przyjaźnili się do końca.

Po raz pierwszy Hughes zainteresował się sztuką w 1966 roku we Florencji, którą wtedy nawiedziła wielka powódź. Na ochotnika zgłosił się wówczas do pomocy w ratowaniu znajdujących się tam bezcennych dzieł. I jak zauważa w filmie – dzisiejszy świat sztuki nie ma nic wspólnego z tamtym, który spowodował, że to sztuka stała się treścią jego życia.
– Z rosnącym niesmakiem obserwuję fetyszyzację, szalony wzrost cen oraz wpływ tych zjawisk na artystów – uważa Robert Hughes. – Zależność między pieniędzmi i sztuką jest klątwą, która zawisła nad metodami tworzenia dzieł. Ich ceny idą w górę dzięki promocji, a nie wartości. Obok rynku narkotyków rynek sztuki jest największą nieuregulowaną gałęzią gospodarki światowej. Roczna sprzedaż dzieł sztuki sięga 18 miliardów dolarów. Jak powiedział kiedyś Warhol: „dobry interes jest najlepszą sztuką”.

Wśród artystów, którzy zyskali nadmuchany rozgłos, wymienia właśnie m.in. tego ostatniego, a także – Jeffa Koonsa czy Damiena Hearsta.

Film pokazuje parę sędziwych kolekcjonerów opowiadającą, ze można było wówczas kupować dobrą sztukę z pensji, którymi dysponowali – ona była nauczycielką, on pracował na poczcie. Zgromadzili ponad 4 tysiące dzieł, przeznaczając na to jedną pensje miesięcznie. – Kupowaliśmy je, bo były piękne, przemawiały do nas – wyjaśniają. – Lubiliśmy na nie patrzeć.

Na swej pasji nie wzbogacili się - całą kolekcję podarowali prestiżowemu muzeum.
W 1973 roku na aukcji w Sotheby’s sztuka stała się towarem, o czym szczegółowo opowiada Hughes komentując archiwalne materiały z aukcji. Na początku lat 80. ubiegłego wieku ceny stały się niebotyczne, a sztuka – w przeważającej części – inwestycją. Dokument przypomina najbardziej spektakularne transakcje z tamtych czasów. Odtąd dziełastały się trofeami.

– Przestano je oceniać ze względu na kryteria estetyczne – zauważa Hughes. – Liczyła się tylko cena, a nowymi arbitrami smaku stały się domy aukcyjne. Ceny obrazów pełnią rolę kulturową, mają nas oślepić, żebyśmy nie byli w stanie samodzielnie ich ocenić.

Film podaje przykłady i rozważa, co się dzieje, gdy gust prywatnych kolekcjonerów zaczyna wpływać na muzea i gdy powstają globalne marki – od Guggenheim (także w Abu Dhabi) do filii Luwru tamże. Zachwycające czy przerażające? I po co nam w ogóle sztuka?...
Premiera świetnego, mądrego, skłaniającego do głębszych refleksji dokumentu „Klątwa Mony Lisy” we czwartek 13 kwietnia o godz. 18.30 w TVP Kultura.

Sztuka
Omenaa Mensah i polskie artystki tworzą nowy rozdział Biennale na Malcie
Rzeźba
Rzeźby, które przeczą prawom grawitacji. Wystawa w Centrum Olimpijskim PKOl
Rzeźba
Trzy skradzione XVI-wieczne alabastrowe rzeźby powróciły do kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu
Rzeźba
Nagroda Europa Nostra 2023 za konserwację Ołtarza Wita Stwosza
Rzeźba
Tony Cragg, światowy wizjoner rzeźby, na dwóch wystawach w Polsce