Uzasadnienie orzeczeń w postępowaniu cywilnym

Ustawodawca uznał, że uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, tj. ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, a także wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. O ile wykładnia tego przepisu nie powinna budzić wątpliwości interpretacyjnych, o tyle jednak sposób zastosowania normy prawnej z niego wywiedzionej niekiedy te wątpliwości wywołuje.

Omawiana regulacja ma również istotny wymiar społeczny, ponieważ wspomniany sposób posłużenia się nią jest jednym z najistotniejszych czynników, które kształtują spojrzenie obywatela na wymiar sprawiedliwości. Pełna realizacja wymogów tego unormowania powinna prowadzić do tego, aby adresat uzasadnienia wyroku lub postanowienia zrozumiał, dlaczego jego sprawa została w określony sposób rozstrzygnięta. Należy przy tym pamiętać, że adresatem tym jest podstawowo strona czy uczestnik postępowania, a nie tylko sąd odwoławczy czy pełnomocnik strony (odpowiednio uczestnika postępowania); tym bardziej w sytuacji, gdy na etapie przedprocesowym lub w momencie sporządzania środka zaskarżenia pełnomocnik ten wobec reprezentowanej przez niego strony prezentował inne rozstrzygnięcie sporu albo było mu ono bliższe niż to, które zostało przyjęte przez sąd. Niezależnie od tego, że konieczne jest, aby pełnomocnik przedstawił i należycie omówił klientowi doręczony odpis orzeczenia z uzasadnieniem, zasadny wydaje się postulat, aby w ramach spełniania wymogów powyższej normy prawnej sąd orzekający miał na uwadze to, kto jest podstawowym odbiorcą treści uzasadnienia.

Powyższy przepis, z uwagi na zarzut naruszenia normy prawnej z niego wywodzonej, pojawiający się wielokrotnie w środkach zaskarżenia, był przedmiotem licznych analiz w judykaturze.

Uzasadnienie wyroku – określane w treści normatywnej art. 324 § 1 k.p.c. jako zasadnicze powody rozstrzygnięcia – powstaje już w czasie narady; ustne podanie motywów, sporządzenie uzasadnienia na piśmie oraz jego podpisanie są czynnościami podejmowanymi ex post, stanowiącymi tylko powtórzenie (utrwalenie) uzasadnienia uzgodnionego i przyjętego wcześniej, przed wydaniem i ogłoszeniem wyroku. Uzasadnienie orzeczenia, jako intelektualne i prawne podłoże decyzji sądowej, istnieje już w chwili jej podejmowania, a następnie – przez wygłoszenie i spisanie – podlega ujawnieniu i formalnoprawnej materializacji (uchwała siedmiu sędziów SN z 24 maja 2012 r., III CZP 77/11, OSNC 2012, nr 11, poz. 123, orzecznictwo SN dostępne również na www.sn.pl).

Rola uzasadnienia nie ogranicza się tylko do przekonania stron do słuszności stanowiska sądu i zgodności z prawem orzeczenia, jego zadaniem jest także umożliwienie przeprowadzenia kontroli apelacyjnej i kasacyjnej; spełnia ono także funkcję porządkującą, obligując stosujący prawo sąd do prawidłowej i pełnej rekonstrukcji stanu faktycznego i jego subsumcji do miarodajnej normy prawa materialnego, w następstwie czego dochodzi do jej konkretyzacji w sentencji wyroku; dlatego też dwie podstawy rozstrzygnięcia: faktyczna i prawna, powinny być spójne, tworząc logiczną całość (wyrok SN z 15 lutego 2013 r., I CSK 314/12, zob. też wyroki SN z 30 kwietnia 2015 r., II CSK 349/14, z 18 grudnia 2014 r., II PK 38/14, OSNP 2016, nr 7, poz. 83, z 11 grudnia 2014 r., I PK 118/14, postanowienie SN z 7 listopada 2014 r., IV CZ 82/14, wyroki SN z 9 października 2014 r., I CSK 320/14, z 9 stycznia 2014 r., V CSK 84/13, postanowienie SN z 19 grudnia 2013 r., II CNP 35/13, wyroki SN z 7 listopada 2013 r., V CSK 550/12, z 20 grudnia 2012 r., IV CSK 257/12).

Art. 328 § 2 k.p.c. nie określa ani struktury uzasadnienia, ani wymaganej proporcji czy wzajemnych relacji między jego poszczególnymi częściami. Rozmiar wywodów uzasadnienia poświęconych wskazaniu podstawy faktycznej i wyjaśnieniu podstawy prawnej orzeczenia nie jest kryterium dla dokonania oceny zasadności zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. O naruszeniu tego przepisu świadczy dopiero wykazanie, że uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia pozbawione jest konkretnych elementów, o których mowa w art. 328 § 2 k.p.c. Nawet zwięzłe ujęcie części rezolutywnej uzasadnienia może zawierać wszystkie niezbędne jego elementy wymagane przez ustawodawcę (wyrok SN z 17 grudnia 2014 r., I BU 5/14).

Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 6 grudnia 2017 r., I CSK 136/17, odpowiednie stosowanie przez sąd drugiej instancji art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oznacza, że uzasadnienie orzeczenia tego sądu nie musi zawierać wszystkich elementów przewidzianych dla uzasadnienia sądu pierwszej instancji, jednak powinno mieć ustaloną podstawę faktyczną i prawną rozstrzygnięcia. Jeżeli sąd drugiej instancji podziela ocenę dowodów sądu pierwszej instancji, to nie ma obowiązku ponownego przytaczania w uzasadnieniu przyczyn, dla których określonym dowodom odmówiono wiarygodności i mocy dowodowej. Wystarczy wówczas stwierdzenie, że podziela argumentację zamieszczoną w uzasadnieniu orzeczenia sądu pierwszej instancji, w którym poszczególne dowody zostały wyczerpująco omówione, a także, iż traktuje ustalenia tego sądu jako własne (zob. także m.in. postanowienia SN z 8 czerwca 2017 r., V CSK 570/16, z 15 września 2016 r., I CSK 568/15, wyroki SN z 11 maja 2016 r., I CSK 290/15, z 9 października 2014 r., I CSK 544/14, OSNC Zbiór Dodatkowy A/2016, poz. 4, z 19 czerwca 2013 r., I CSK 639/12, z 6 lipca 2011 r., I CSK 67/11, z 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 83). Wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku sądu drugiej instancji polega nie tylko na wskazaniu przepisów prawa, ale także na przedstawieniu ich interpretacji oraz podaniu, w jaki sposób wpływają na treść wyroku (wyrok SN z 12 września 2014 r., I CSK 542/13, zob. również m.in. wyroki SN z 23 listopada 2011 r., IV CSK 157/11 i z 29 maja 2008 r., II CSK 39/08).

Zarzut naruszenia art. 328 k.p.c. (art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.) może być skutecznie podniesiony w skardze kasacyjnej tylko wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku zostanie zredagowane w sposób uniemożliwiający stwierdzenie, jakie ustalenia co do faktów i ocena prawna zadecydowały o wyniku postępowania w sprawie, przez co niemożliwa będzie też ocena trafności powołania się przez skarżącego na inne podstawy kasacyjne (wyrok SN z 28 listopada 2014 r., I CSK 735/13, zob. też m.in. wyroki SN z 2 grudnia 2014 r., I UK 139/14, z 25 czerwca 2014 r., IV CSK 621/13, z 30 stycznia 2014 r., IV CSK 258/13). Dla skuteczności postawienia zarzutu jego naruszenia przez sąd drugiej instancji konieczne jest powiązanie go z przepisem stosowanym w postępowaniu odwoławczym (wyrok SN z 3 marca 2011 r., II UK 133/10).

Pisemne uzasadnienie powinno być wyczerpujące, a zatem może być obszerniejsze i zawierać więcej argumentów prawnych niż uzasadnienie ustne, skoro po ogłoszeniu sentencji wyroku podaje się ustnie tylko zasadnicze powody rozstrzygnięcia. Uzasadnienie pisemne, sporządzane w jakiś czas po ustnym podaniu zasadniczych powodów rozstrzygnięcia, może się w detalach różnić od uzasadnienia ustnego, nie powinno jednak różnić się całkowicie. Uzasadnienie pisemne nie powinno w istotny sposób odbiegać od uzasadnienia ustnego, obejmującego zasadnicze powody rozstrzygnięcia, jeśli chodzi o ocenę materiału dowodowego, ustalone fakty oraz argumentację prawną. Nie oznacza to jednak, że jeżeli nawet w czasie podawania zasadniczych powodów rozstrzygnięcia po ogłoszeniu sentencji wyroku przewodniczący lub sędzia sprawozdawca użył argumentów, które następnie nie znalazły się w pisemnym uzasadnieniu, to tak skonstruowany zarzut skargi kasacyjnej może być uznany za skuteczny (wyrok SN z 5 czerwca 2014 r., I PK 311/13).

Autor jest radcą prawnym, doktorem nauk prawnych, wykładowcą Uczelni Łazarskiego w Warszawie

Sądy i Trybunały W Sądzie

Pozostało 93% artykułu

2 / 3

artykułów

Czytaj dalej. Subskrybuj