Wysokość zadośćuczynienia jest zawsze problematyczna dla stron, ich pełnomocników i sądów. Wydaje się, że nie ma i nigdy może nie być idealnej odpowiedzi, również po ewentualnym szczegółowym uregulowaniu tej materii przez ustawodawcę, niezależnie od tego, czy taki zabieg legislacyjny miałby aksjologiczne uzasadnienie. W aktualnym stanie prawnym odpowiedzi nie dostarcza ustawodawca, wskazując w art. 445 § 1, art. 446 § 4 i art. 448 k.c., że sąd może przyznać odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Konkretnych kwot z oczywistych względów nie podaje też orzecznictwo, a podejmowane przez pełnomocników stron częste próby porównywania zasądzanych kwot zadośćuczynienia, nawet w zbliżonych stanach faktycznych i w podobnym okresie, niekiedy nie przynoszą pożądanego przez nich skutku. Pozostaje jedynie posiłkowanie się wypracowanymi w judykaturze ogólnymi wskazówkami.
Jedyną przesłanką ustalenia wysokości zadośćuczynienia jest co do zasady rozmiar krzywdy, w tym jej rodzaj, charakter, długotrwałość cierpień fizycznych i psychicznych, ich intensywność i nieodwracalność ich skutków (zob. m.in. wyroki SN: z 9 września 2015 r., IV CSK 624/14, z 12 lipca 2012 r., I CSK 74/12, z 8 czerwca 2011 r., I PK 275/10; orzecznictwo SN dostępne na www.sn.pl poza podanymi publikatorami). Podstawową funkcją zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie dóbr osobistych jest funkcja kompensacyjna, a zadośćuczynienie mające wynagrodzić doznaną krzywdę powinno uwzględniać wszystkie jej aspekty w odniesieniu do konkretnego pokrzywdzonego, przy czym świadczenie to nie może mieć znaczenia tylko symbolicznego, ale nie będąc odszkodowaniem, ma mieć odczuwalną wartość majątkową (wyrok SN z 6 lutego 2015 r., II CSK 334/14, oraz powołane w jego uzasadnieniu orzecznictwo oraz m.in. postanowienie SN z 12 sierpnia 2008 r., V KK 45/08, LEX nr 438427, wyrok SN z 11 października 2002 r., I CKN 1032/00, LEX nr 78885). Nie jest to jednak jedyna funkcja zadośćuczynienia, ma ono również funkcję prewencyjną i represyjną; wyrządzenie krzywdy nie może być okazją do uzyskania przychodów przez pokrzywdzonego (wyrok SN z 13 stycznia 2012 r., I CSK 790/10).
Zadośćuczynienie za krzywdę wyrządzoną czynem niedozwolonym jest przyznawane jednorazowo, ma charakter całościowy i powinno stanowić rekompensatę za wszystkie cierpienia fizyczne i psychiczne, zarówno te, których poszkodowany już doznał, jak i te, które zapewne w związku z doznanym uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia wystąpią u niego w przyszłości, jako możliwe do przewidzenia następstwa czynu niedozwolonego (wyroki SN: z 14 października 2015 r., V CSK 730/14, oraz z 6 lipca 2012 r., V CSK 332/11).
Zasądzenie zadośćuczynienia i określenie jego wysokości jest pozostawione w pewnym zakresie swobodnemu uznaniu sądu. Możliwość przyznania przez sąd odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia za krzywdę nie zakłada dowolności ocen sądu, jest jedynie konsekwencją niewymiernego w pełni charakteru okoliczności decydujących o doznaniu krzywdy i jej rozmiarze. Jego kwestionowanie możliwe jest tylko wtedy, gdy sąd naruszył granice swobodnej oceny, naruszył zasady ustalania zadośćuczynienia, orzekając o nim w sposób oczywisty niewspółmiernie do doznanej krzywdy (wyroki SN: z 20 sierpnia 2015 r., II CSK 595/14, z 18 lipca 2014 r., IV CSK 631/13, postanowienie SN z 25 sierpnia 2011 r., I CSK 54/11, wyrok SN z 18 lutego 2011 r., I CSK 243/10, postanowienie SN z 19 października 2010 r., II KK 196/10, LEX nr 844413, wyroki SN: z 15 października 2009 r., I CSK 83/09, z 8 sierpnia 2007 r., I CSK 165/07, z 6 grudnia 2002 r., IV CKN 1603/00, LEX nr 1165530, z 17 stycznia 2001 r., II KKN 351/99, LEX nr 51452, z 19 maja 1998 r., II CKN 756/97, LEX nr 786545). Klauzula „odpowiedniej sumy" pozostawia sądowi margines uznaniowości co do wysokości zasądzanej kwoty, który jest dodatkowo wzmocniony fakultatywnym („może") charakterem przyznania zadośćuczynienia, co wskazuje na konstrukcję należnego zadośćuczynienia dopiero po przekroczeniu pewnego poziomu krzywdy (wyrok SN z 20 sierpnia 2015 r., II CSK 595/14, a ponadto wyrok SN z 14 czerwca 2012 r., I CSK 489/11, postanowienie SN z 7 grudnia 2011 r., V CSK 113/11, wyroki SN: z 19 kwietnia 2006 r., II PK 245/05, i z 12 grudnia 2002 r., V CKN 1581/00).
W odniesieniu do naruszenia dóbr osobistych Sąd Najwyższy uznał, że takie dobra jak życie, wolność, zdrowie i dobre imię stanowią dobra szczególne i podlegają wzmożonej ochronie, co przekłada się zarówno na możliwość zasądzenia zadośćuczynienia w konkretnej sprawie, jak i na jego wysokość (m.in. wyrok z 26 lipca 2016 r., II PK 193/15).
