Kara łączna po nowemu - sankcja czy nagroda?

Orzekanie o karze łącznej potrafi budzić różnego rodzaju emocje.

Aktualizacja: 08.07.2018 09:20 Publikacja: 08.07.2018 07:00

Kara łączna po nowemu - sankcja czy nagroda?

Foto: Adobe Stock

Ustawodawca, pochylając się nad tym zagadnieniem, ustawą z 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2015 r., poz. 396) wprowadził do kodeksu karnego wiele modyfikacji zasad wymierzania kary łącznej. Wśród tych regulacji znalazły się ogólne dyrektywy wymiaru kary łącznej. Obecnie, zgodnie z art. 85a k.k., „orzekając karę łączną, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa".

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku priorytetową zasadą wymiaru kary łącznej powinna być zasada asperacji, natomiast kara łączna orzekana na zasadzie absorpcji kar, a w szczególności pełnej absorpcji lub kumulacji – wyjątkiem. W konsekwencji zasada pełnej absorpcji kar powinna być stosowana jedynie tam, gdzie pomiędzy zbiegającymi się przestępstwami zachodził bardzo ścisły związek podmiotowy i przedmiotowy oraz bardzo bliska więź czasowa (wyrok z 6 kwietnia 2016 r., II AKa 67/16, orzecznictwo sądów powszechnych dostępne pod adresem http://orzeczenia.ms.gov.pl; zob. jednak wyrok SN z 11 kwietnia 2017 r., III KK 420/16, orzecznictwo SN dostępne na www.sn.pl poza podanymi publikatorami).

Orzekając karę łączną na nowych zasadach, zgodnie z art. 85a k.k., sąd bierze pod uwagę przede wszystkim cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. Cytowany przepis nie zawiera enumeratywnego katalogu przesłanek decydujących o wymiarze kary łącznej, a z kolei użycie zwrotu „przede wszystkim" pozwala stosować dotychczasowy pogląd doktryny i judykatury. O zastosowaniu zasady absorpcji, asperacji bądź kumulacji decyduje określenie bliskości związku przedmiotowo-podmiotowego łączącego analizowane czyny oraz to, w jakich odstępach czasu zostały one popełnione. Rozwiązania skrajne, a więc zasady absorpcji i kumulacji, powinny być rozstrzygnięciami wyjątkowymi, w konsekwencji kara łączna jako szczególna kara wymierzana niejako „na nowo" winna stanowić syntetyczną, całościową ocenę zachowań sprawcy, będąc właściwą, celową z punktu widzenia prewencyjnego reakcją na popełnione przez niego czyny, i jako taka nie może i nie powinna być postrzegana jako instytucja mająca działać na korzyść skazanego, ale jako instytucja gwarantująca racjonalną politykę karania w stosunku do sprawcy wielości – pozostających w realnym zbiegu – przestępstw (wyrok Sąd Apelacyjnego w Białymstoku z 12 kwietnia 2016 r., II AKa 25/16).

Czytaj też:  Prawo karne: ministerstwo chce zmian w karach łącznych

 

Kara łączna powinna być postrzegana jako swoiste podsumowanie działalności przestępczej sprawcy. Stanowi ona wyraz potępienia w stosunku do jego postępowania, a także podkreśla nieopłacalność przestępczej działalności. Jednocześnie orzeczona kara łączna powinna być niezbędna do osiągnięcia celów indywidualnego oddziaływania. W procesie orzekania kary łącznej sąd powinien się opierać na dyrektywach określonych w art. 85a k.k. – jednakże wspartych na dyrektywach pomocniczych – tak, aby możliwa stała się odpowiedź na pytanie, czy w danym przypadku zachodzą okoliczności, które przemawiają za zsumowaniem dolegliwości, czy przeciwnie, w imię racjonalizacji karania wskazują na konieczność pochłonięcia części kar. Stosowanie kumulacji albo absorpcji, jako że są to rozwiązania skrajne, wymaga istnienia szczególnych przesłanek przemawiających za jednym albo drugim rozstrzygnięciem (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 30 czerwca 2016 r., II AKa 93/16). „Popełnienie dwóch lub więcej przestępstw co do zasady jest istotnym czynnikiem prognostycznym, przemawiającym za orzekaniem kary łącznej surowszej od wynikającej z dyrektywy absorpcji" (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 21 lipca 2016 r., II AKa 196/16).

Na ogół nie ma powodu, aby orzekać kary łączne w dolnych granicach, tj. w wysokości najsurowszej ze zbiegających się kar. Popełnienie więcej niż jednego przestępstwa powinno raczej skłaniać do odstępstwa od absorpcji kar, niż za nią przemawiać. Wymierzenie takiej kary prowadziłoby do premiowania sprawcy popełniającego nie jedno, ale więcej przestępstw, a zatem do praktycznej bezkarności innych zachowań zabronionych. Przy wymiarze kary łącznej dopuszczalne jest stosowanie zarówno zasady kumulacji, jak i absorpcji, jednak są to rozstrzygnięcia typowo skrajne, które znajdują zastosowanie w zupełnie wyjątkowych, nietypowych sytuacjach. Absorpcję można zastosować albo wtedy, gdy wszystkie czyny wykazują bardzo bliską więź podmiotową i przedmiotową, albo orzeczone za niektóre z czynów kary są tak minimalne, że w żadnym stopniu nie mogłyby rzutować na karę łączną, albo też istnieją jakieś inne szczególne okoliczności dotyczące osoby skazanego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 1 września 2016 r., II AKa 251/16, zob. także wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 29 czerwca 2017 r., II AKa 89/17).

Wymiar kary łącznej zarówno w aktualnym stanie prawnym, jak i w obowiązującym przed 1 lipca 2015 r., nie sprowadzał się i nie sprowadza wyłącznie do matematycznych wyliczeń. Nie do zaakceptowania pozostaje pogląd, że w każdej sytuacji wyrok łączny winien służyć polepszeniu, i to w sposób istotny, sytuacji procesowej sprawcy dopuszczającego się większej liczby przestępstw. Przyjęcie takiej koncepcji prowadziłoby do automatyzmu orzekania i de facto stanowiło swoistą premię wynikającą z większej liczby skazań (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 6 października 2016 r., II AKa 131/16). Potrzeby kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa, czy inaczej – społeczne oddziaływanie kary jako jeden z celów kary są podyktowane potrzebą przekonania społeczeństwa o nieuchronności kary za naruszenie dóbr chronionych prawem i nieopłacalności zamachów na te dobra, wzmożenia poczucia odpowiedzialności, ugruntowania poszanowania prawa i wyrobienia właściwego poczucia sprawiedliwości oraz poczucia bezpieczeństwa. Nie są równoznaczne z wymaganiem wymierzania wyłącznie surowych kar, ale go oczywiście nie wykluczają. Oznaczają przede wszystkim potrzebę wymierzenia takich kar, które odpowiadają społecznemu poczuciu sprawiedliwości, dają gwarancję skutecznego zwalczania przestępczości oraz tworzą atmosferę zaufania do obowiązującego systemu prawnego.

Orzeczona kara powinna mieć wpływ na każdego, kto w jakikolwiek sposób dowiedział się o przestępstwie i zapadłym orzeczeniu. Celem jest przy tym ugruntowanie świadomości, że kto w przestępny sposób narusza dobra będące pod ochroną, zostanie sprawiedliwie ukarany, a kara zostanie wykonana. Kara jest tu również jednym z ważnych środków zwalczania przestępczości zarówno ze względu na jej funkcję odstraszającą, jak i kształtowanie społecznie pożądanych postaw. Nawet osoby skazane należy wdrażać do poszanowania zasad współżycia społecznego oraz do przestrzegania porządku prawnego i tym samym przeciwdziałać powrotowi do przestępstwa (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 30 marca 2017 r., II AKa 23/17). Względy ogólnoprewencyjne odnoszące się do ogółu społeczeństwa przemawiają przeciwko nadmiernej, nieuzasadnionej łagodności wymiaru kary łącznej, co może wywoływać niepożądane wrażenie większej „opłacalności" popełniania wielu przestępstw aniżeli przestępstwa pojedynczego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 14 grudnia 2017 r., II AKa 502/17).

Wyrok łączny ma racjonalizować wymiar kary, a nie służyć wyłącznie poprawie sytuacji skazanych. Stosowanie absorpcji przy wymiarze kary łącznej nie może być sprzeczne z zapobiegawczymi i wychowawczymi celami kary i działać demoralizująco na sprawców przestępstw, służąc odbieraniu kary łącznej jako instytucji będącej swoistym premiowaniem popełniania przestępstw, do czasu wydania wyroku, stanowiącego cezurę kolejnego realnego zbiegu przestępstw (postanowienie SN z 22 września 2016 r., III KK 140/16). „Nie sposób zaakceptować tezy, że racjonalizacja kary orzekanej jako kara łączna w wyroku łącznym musi być rozumiana wyłącznie jako łagodzenie i mieć zatem charakter jednokierunkowy" (wyrok SN z 21 sierpnia 2007 r., II KK 96/07).

Na podstawie art. 86 § 1 k.k. orzeczona kara łączna może być mniej korzystna dla skazanego także wtedy, gdy postępowanie w tym przedmiocie toczy się na wniosek skazanego (postanowienie SN z 24 sierpnia 2012 r., III KK 52/12; uzupełniająco por. także m.in. wyroki SN z 15 października 2008 r., IV KK 113/08, LEX nr 469408, i z 1 marca 2007 r., V KK 4/07, postanowienia SN z 27 października 2014 r., V KK 263/14, z 6 sierpnia 2014 r., II KK 205/14, z 27 lutego 2014 r., V KK 12/14).

Autor jest radcą prawnym, doktorem nauk prawnych, wykładowcą Uczelni Łazarskiego w Warszawie

Spadki i darowizny
Poświadczenie nabycia spadku u notariusza: koszty i zalety
Materiał Promocyjny
Wykup samochodu z leasingu – co warto wiedzieć?
Prawo w Firmie
Trudny państwowy egzamin zakończony. Zdało tylko 6 osób
Podatki
Składka zdrowotna na ryczałcie bez ograniczeń. Rząd zdradza szczegóły
Ustrój i kompetencje
Kiedy można wyłączyć grunty z produkcji rolnej
Sądy i trybunały
Reforma TK w Sejmie. Możliwe zmiany w planie Bodnara