Politycy uderzają w autorytet sądów

W „Rzeczpospolitej" z 10 marca ukazał się artykuł red. Agaty Łukaszewicz „Fala hejtu brutalnie uderza w sędziów". Autorka przytacza przykłady wzmożonych w ostatnim czasie nieprzyjaznych, wręcz nienawistnych wobec sędziów zachowań. Wskazuje też na naruszające powagę sądu, butne zachowania stron w salach sądowych.

Warto się zastanowić nad przyczynami takiego stanu rzeczy.

Ktoś ich ośmiela

Znajoma sędzia przebywająca przed laty na stażu w Niemczech opowiadała mi, że podczas rozmowy z sędziami niemieckimi mówiła m.in. o zawiadomieniach i wezwaniach na rozprawę wysyłanych w Polsce za zwrotnym potwierdzeniem odbioru, by „sąd wiedział, że ktoś wie o terminie rozprawy, a mimo to nie przyszedł". Niemieckim sędziom w głowie nie mogło się pomieścić, że ktokolwiek wezwany do stawiennictwa mógł wezwanie zlekceważyć.

Jak odlegli jesteśmy od takiego standardu poszanowania dla sądów, a szerzej: dla prawa, pokazują przykłady opisane w artykule.

Jeden z rozmówców Autorki mówi: „Przykład idzie z góry". Przykra to konstatacja, jednak nie sposób oprzeć się wrażeniu, że okazywany ostatnio przez władze brak szacunku dla sędziów i sądów w połączeniu ze stosunkowo niską wiedzą prawną społeczeństwa jest zachętą do opisywanych działań.

Lekceważące czy nieuprzejme wypowiedzi wyrażane bądź w pismach procesowych, bądź na rozprawie zdarzały się zawsze. Z reguły spotykały się z właściwą reakcją, w szczególnie drastycznych przypadkach z odpowiedzialnością przed sądami karnymi w postępowaniach wszczynanych przez prokuratorów. W trakcie mojej ponaddwudziestoletniej praktyki adwokackiej, w której zdarzało mi się reprezentować osoby z najprzeróżniejszych środowisk, z kryminalnymi włącznie, o różnym poziomie wykształcenia, nikt niezadowolony z wyroku czy sposobu prowadzenia rozprawy nie pozwolił sobie w mojej obecności na szorstkie komentarze wobec sądu.

Trudno się dziwić nasileniu takich zachowań w ostatnim czasie, jeśli się zważy, że wzorce nierzadko pochodzą od osób i instytucji szczególnie zobowiązanych do dbałości o ochronę należytego wizerunku sądownictwa. Niewątpliwie nie sprzyja takiej ochronie nazwanie przez wysokiego funkcjonariusza partyjnego sędziów SN „zespołem kolesi", a podjęcie przez nich przewidzianej prawem uchwały „szerzeniem anarchii", ani też bulwersujące zachowanie na rozprawie przedstawiciela ministra sprawiedliwości występującego jako pozwany, grożącego sędzi wszczęciem postępowania dyscyplinarnego, zarzucającego, że „toleruje oczywiste bezprawie" i domagającego się jej wyłączenia za prowadzenie postępowania mimo immunitetu poselskiego.

Nie przysparza również szacunku sądom i wymiarowi sprawiedliwości publiczne pochwalanie czynu oskarżonego, który naruszył powagę wymiaru sprawiedliwości, rzucając w sędzię tortem, oraz twierdzenie, że „polskie sądownictwo to jeden gigantyczny skandal", czy wreszcie zamieszczanie na stronach internetowych MS informacji o wymienionej z imienia i nazwiska sędzi, która „miała się wykazać wyjątkową nieudolnością" w prowadzeniu sprawy.

Pojawiające się co jakiś czas oświadczenia przedstawicieli administracji wymiaru sprawiedliwości o pozytywnej ocenie zdecydowanej większości sędziów nie niwelują, niestety, fatalnych skutków przykładowych wypowiedzi, trafiających do sporej grupy osób nieusatysfakcjonowanych przegraną we własnych sprawach sądowych.

Z drugiej strony – trzeba to jasno powiedzieć – pojawiają się ostatnio doniesienia o niegodnych sędziego zachowaniach.

Co na to trybunały

W interesie demokratycznego państwa prawnego leży, aby sędziowie, sądy oraz orzeczenia podlegały nie tylko kontroli instancyjnej, lecz były też poddawane ocenie opinii publicznej, w tym zainteresowanych stron, a więc oskarżonych, pozwanych czy pokrzywdzonych. Oceny tej ostatniej grupy mogą być nawet – co zrozumiałe – niesłuszne i emocjonalne. Istotą problemu jest natomiast wytyczenie granicy między ochroną sędziego/sądu przed zniewagą lub zniesławieniem a wolnością wypowiedzi.