Sąd Najwyższy o przerwach w płaceniu alimentów

- Czy przerwy pomiędzy okresami, w których sprawca uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (art. 209 § 1 k.k.) powodują, że całość jego zachowania, z wyłączeniem okresu przerw, stanowi jeden czyn, czy też wiele czynów?

- Czy przestępstwo niealimentacji (art. 209 § 1 k.k.) zostaje dokonane z momentem rozpoczęcia czasowego wykonywania ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na rzecz osoby uprawnionej, czy też czasowe wykonywanie tego obowiązku nie przerywa ciągłości czynu?

Z takimi pytaniami do Sądu Najwyższego zwrócił się Rzecznik Praw Obywatelskich.

Powyższe pytania zostały sformułowane na podstawie informacji uzyskanych z sądów apelacyjnych, do których 10 marca 2016 r. Okazało się, że w orzecznictwie zarysowały się dwa przeciwstawne stanowiska.

Pierwsze zakłada, że pomimo przerwy i niezależnie od czasu jej trwania (od kilkunastu dni do nawet ponad 2 lat) mamy do czynienia z jednym czynem, ewentualnie stosujemy konstrukcję czynu ciągłego (po spełnieniu przesłanek), o której mowa w art. 12 k.k.

W świetle drugiego poglądu każdorazowa, nawet dwutygodniowa przerwa powoduje, że mamy do czynienia z oddzielnymi przestępstwami i stąd stosujemy (po spełnieniu przesłanek) karę łączną albo ciąg przestępstw.

Kwestia poruszona w niniejszym wniosku sprowadza się zatem do pytania, co powinno przesądzać o tym, że mimo zaistnienia przerwy pomiędzy okresami niealimentacji, mamy do czynienia z jednym czy wieloma czynami.

W środę Sąd Najwyższy postanowił odmówić podjęcia uchwały, wskazując, że nie wykazano we wniosku zaistnienia podstawowej przesłanki do jej podjęcia w trybie tzw. abstrakcyjnego pytania prawnego, a mianowicie, iżby w orzecznictwie sądów powszechnych lub Sądu Najwyższego miała zachodzić rozbieżność w wykładni prawa – art. 209 § 1 k.k.

Sąd Najwyższy wywiódł, że przedstawione we wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich rozbieżności w stosowaniu prawa powinny być analizowane w odniesieniu do okoliczności faktycznych konkretnej sprawy. W zależności od dokonanych ustaleń faktycznych zachowanie sprawcy stanowić będzie jedno przestępstwo z art. 209 § 1 k.k., bądź dwa (lub więcej) przestępstw, które mogą z kolei stanowić ciąg przestępstw po spełnieniu przesłanek z art. 91 § 1 k.k.

Sąd Najwyższy podkreślił również, że zaniechanie wykonywania obowiązku alimentacyjnego z przyczyn obiektywnych, nie może stanowić podstawy odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art. 209 § 1 k.k. W konsekwencji, w opisie czynu pominąć należy te fragmenty zachowania sprawcy, w których nie można było przypisać mu odpowiedzialności za brak spełnienia ciążących na nim obowiązków. Jak wskazał Sąd Najwyższy, ocena, czy poszczególne zachowania sprawcy polegające na zawinionym zaniechaniu obowiązku alimentacji potraktować należy jako jedno przestępstwo czy wiele przestępstw dokonuje się w oparciu o ogólne kryteria jedności i wielości czynów (i przestępstw) przy uwzględnieniu konstrukcji przesądzających o tzw. normatywnej jedności czynu, takich jak czyn ciągły z art. 12 k.k. Kryterium takim będzie również okres, który upłynął pomiędzy zachowaniami.

Zdaniem Sądu Najwyższego w przypadku przestępstw, których realizacja może być rozciągnięta w czasie, jak przy przestępstwie niealimentacji, należy odwoływać się do kryteriów czasowych z art. 12 k.k. Jak wywodzi Sąd Najwyższy, konstrukcja z tego przepisu może mieć zastosowanie do wszystkich typów czynów zabronionych i wyraża ogólną ideę rozstrzygania o jedności i wielości przestępstw. Wskazane w art. 12 k.k. kryterium czasowe powinno zatem stanowić dyrektywę interpretacyjną także w innych przypadkach rozstrzygania o wielości przestępstw.