Choć adopcja powoduje powstanie takie samego stosunku prawnego, jaki istnieje między rodzicami biologicznymi i ich dziećmi, nie zawsze łączy trwałym węzłem przysposobione dziecko i rodziców adopcyjnych. W praktyce dochodzi do przypadków rozwiązania adopcji przez sąd. Bo stosunek przysposobienia może rozwiązać tylko sąd i tylko z ważnych powodów. Rozwiązanie adopcji nie jest dopuszczalne, jeśli mogłoby ucierpieć dobro dziecka. Sąd może orzec rozwiązanie adopcji, ale jednocześnie utrzymać wynikające ze stosunku przysposobienia obowiązki alimentacyjne.
Doniosłość instytucji adopcji i negatywne następstwa jej rozwiązania (zerwanie więzi rodzinnych nie tylko z rodzicami adopcyjnymi, ale też innymi członkami rodziny) skłoniły Rzecznika Praw Dziecka do przeanalizowania spraw o rozwiązanie stosunku adopcji. Badaniem objęto 507 akt spraw sądowych, które do Biura RPD przekazały sądy. Dotyczyły postępowań o rozwiązanie adopcji prowadzonych w latach 2010–2017. W 280 sprawach sąd wydał orzeczenie o rozwiązaniu stosunku adopcji, w 207 sprawach powództwo oddalono, w 20 sprawach postępowanie jest w toku.
- Choć każda z badanych spraw miała swoją specyfikę, analiza akt pozwoliła dostrzec, że postępowania o rozwiązanie stosunku adopcji nie są prowadzone w sposób gwarantujący w pełni ochronę dobra małoletniego adoptowanego – napisał Marek Michalak w wystąpieniu do Zbigniewa Ziobry.
Zdaniem RPD w sprawach o rozwiązanie stosunku przysposobienia sądy nie korzystają z alternatywnego sposobu rozwiązania sporu, jakim jest mediacja. Spośród 507 spraw o rozwiązanie stosunku adopcji, tylko w 1 przypadku sąd skierował rodzinę do mediacji. Mediacja zakończyła się zawarciem ugody.
Tylko w 24 proc. badanych spraw dla małoletniego dziecka został ustanowiony kurator. Tymczasem sąd opiekuńczy powinien ustanowić kuratora dla małoletniego w każdym procesie o rozwiązanie adopcji, gdyż dziecko występuje w nim jako strona - powód lub pozwany. Żadne z rodziców nie może go wtedy reprezentować. Rzecznik zauważył, że brak właściwej reprezentacji dziecka mógłby uzasadniać zarzut nieważności postępowania, gdyby wydane orzeczenie zostało zaskarżone.