Adam Bodnar wystąpił do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry o rozważenie działań legislacyjnych w celu zmiany art. 414 par. 1 Kpk - tak, aby zrównać sytuację prawną osób uznanych za niepoczytalnych z poczytalnymi. Powołał się na sprawy wypływające do Biura RPO.
Kwestionowany artykuł głosi: „W razie stwierdzenia po rozpoczęciu przewodu sądowego okoliczności wyłączającej ściganie lub danych przemawiających za warunkowym umorzeniem postępowania, sąd wyrokiem umarza postępowanie albo umarza je warunkowo. Jednakże w razie stwierdzenia okoliczności wymienionych w art. 17 par. 1 pkt 1 i 2 sąd wydaje wyrok uniewinniający, chyba że sprawca w chwili czynu był niepoczytalny". Oznacza to, że sąd wydaje wyrok uniewinniający, gdy stwierdzi, że zarzucanego czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia oraz gdy czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa. Wyjątkiem jest jednak sytuacja, gdy sprawca w chwili czynu był niepoczytalny - wtedy sąd wydaje wyrok umarzający.
Rzecznik powołuje się na doktrynę prawa, w której podkreśla się, że gdyby nie wyłączenie z art. 414 par. 1 Kpk, także wobec sprawcy niepoczytalnego należałoby wydać wyrok uniewinniający - tak jak wobec osoby poczytalnej. Takie też jest utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego, który uznawał, że w razie stwierdzenia braku podstaw faktycznych czy dostatecznych dowodów do uznania oskarżonego za winnego przestępstwa, sąd powinien wydać wyrok uniewinniający.
W doktrynie stwierdza się, że art. 414 par. 1 Kpk wykazuje rażącą niespójność systemową z Kodeksem karnym. Wyrok umarzający musi bowiem zawierać dokładne określenie czynu i jego kwalifikacji prawnej oraz wskazanie przyczyn umorzenia. Stwierdza on sprawstwo oskarżonego określonego czynu o określonej kwalifikacji prawnej. Natomiast w wyroku uniewinniającym sąd przytacza jedynie opis i kwalifikację prawną czynu, którego popełnienie oskarżyciel zarzucił oskarżonemu. Ustawodawca uczynił tak, mimo że sprawca czynu winy nie ponosi i nie można mu przypisać odpowiedzialności karnej. Artykuł 31 par. 1 Kodeksu karnego wprost przecież stanowi, że sprawca niepoczytalny w chwili czynu nie popełnia przestępstwa.
Tym samym art. 414 par. 1 pogarsza sytuację prawną oskarżonego, wobec którego zamiast uniewinnienia postępowanie umorzono. Wyrok umarzający postępowanie różni się bowiem w konsekwencjach prawnych od wyroku uniewinniającego i wyroki te nie mogą być wydawane zamiennie - zaznacza RPO.