Janusz Piechociński opowiada o PSL i swoich relacjach z Waldemarem Pawlakiem

Plus Minus: Pana najsilniejsze wspomnienie z Sejmu I kadencji, który był pana pierwszą kadencją w parlamencie?

Janusz Piechociński, były wicepremier i prezes PSL: Dzień, w którym posłowie chodzili do tajnej kancelarii w Sejmie i odbierali swoje życiorysy, czyli kopertę z informacją, czy byli agentami SB.

Mówi pan o lustracji, którą przeprowadził Antoni Macierewicz, wówczas szef MSW w rządzie Jana Olszewskiego?

Tak. Nie zamierzałem iść po tę kopertę, bo przecież wiedziałem, że nie współpracowałem z SB. Ale patrzyłem na posłów, którzy odebrali swoje koperty i coraz bardziej czułem się nieswojo. Emocje były ogromne, niektórzy płakali, inny się wściekali. Był taki poseł od nas, który wyjął tę kartkę z koperty, przeczytał, że był agentem, na moich oczach wypił pół litra wódki, wziął pustą butelkę i wybiegł szukać Antoniego Macierewicza, żeby go zabić. Później się okazało, że to był jeden z tych pomylonych przypadków. Około godz. 15 po południu nie wytrzymałem i też poszedłem po swoją kartkę. W takiej aurze niełatwo się tę kopertę otwierało.

Silne emocje towarzyszyły nie tylko lustracji, ale i odwoływaniu rządu Olszewskiego.

Oczywiście. Sejm pierwszej kadencji w ogóle był bardzo nieustabilizowany nie tylko partyjnie czy politycznie, ale i emocjonalnie. 18 klubów i kół poselskich (w tym trzy kluby ludowe), Jacek Soska jako główny kawalarz i niekończące się debaty parlamentarne. Debata na temat suszy trwała do 4.50 rano i mimo że posłowie ludowi zawzięcie debatowali, niebo się nie zlitowało i nie spadła ani kropla deszczu (śmiech). W PSL odpowiadałem za kontakty z prawicą i byłem głównym medialnym tłumaczem, co też partia matka ma na myśli. I zawsze miałem własne zdanie. Przykładowo, wbrew temu, co zostało ustalone z prezydentem Lechem Wałęsą, przekonywałem klub, żebyśmy nie głosowali za odwołaniem gabinetu Jana Olszewskiego.

Przecież Waldemar Pawlak miał zostać premierem po obaleniu Olszewskiego. Chyba wówczas przestał pana lubić?

Rząd Olszewskiego i tak by upadł, bez naszej pomocy. A nam długo pamiętano, że przyczyniliśmy się do jego odwołania. Oczywiście Waldkowi nie spodobała się moja przemowa. Nie znosił samodzielności myślenia. No i nie po to się dostaje władzę na tacy, żeby ją odrzucać. Ale to ja go wytypowałem jako kandydata frakcji młodych na prezesa PSL, potem wygrał kongres i tak się zaczęła jego kariera.

Wasz klub na początku lat 90. wsławił się rozmaitymi ekscesami obyczajowymi.

Najgłośniejsze ekscesy miały miejsce w Sejmie X kadencji. Za moich czasów jedyne żartobliwe działania były autorstwa Soski, który nabił wełnianą włóczką fajkę Włodzimierza Cimoszewicza, do słynnego termosu Jacka Kuronia wlał dużo mocniejszy trunek niż zwykle tam był albo po debacie nad sytuacją w rolnictwie zabrał buty śpiącemu na sali posłowi Porozumienia Ludowego. I ten biedak w skarpetkach po śniegu wędrował do pokoju w hotelu poselskim, bo przejście podziemne zostało akurat zagrodzone.

Ale elementy obyczajowe też się zdarzały. W I kadencji Klub PSL zorganizował sylwestra w Sejmie. Było to pierwszy i ostatni raz, bo tygodnik NIE opublikował zdjęcia z tej imprezy, m.in. Aleksandra Bentkowskiego w tańcu z podpisem: Aleksander Bentkowski przetańczył całą noc z piękną żoną, a to akurat była żona Soski. Na szczęście pani Bentkowska była na tym balu i wiedziała, że to był jeden taniec, a nie cała noc. Wspominam te pierwociny polskiej demokracji jako ciekawe przeżycie.

Ale gdy Waldemar Pawlak został na miesiąc premierem i kompletował swój rząd, to już nie było tak wesoło, prawda?

Rzeczywiście. Ja już po tygodniu przestałem wierzyć, że ten rząd uda się powołać. Widać było brak determinacji u naszych partnerów. Byliśmy potrzebni, żeby rozwiązać parę problemów Wałęsy w resortach siłowych. A gdy zostało to zrobione, nikomu już nie zależało na rządzie Pawlaka. My też zdawaliśmy sobie sprawę, że bardzo trudno będzie wyjaśnić naszym wyborcom współrządzenie z Unią Demokratyczną, odpowiedzialną za szokową transformację Leszka Balcerowicza. Na dodatek prawica zaczęła budować legendę, że ciemne siły obaliły najlepszy w historii patriotyczny rząd.

Uważa pan, że daliście się wtedy wykorzystać?

Nie, bo rok później odbyły się wybory i uzyskaliśmy w nich bardzo dobry wynik. Ale pewien niesmak pozostał. Przyczyniliśmy się do pogłębienia podziałów społecznych. A przecież sami byliśmy po bardzo trudnym procesie jednoczenia ruchu ludowego. Nasz poprzedni lider, Roman Bartoszcze, który miał świetne nazwisko, nie nadawał się do polityki. Po nieudanych dla niego wyborach prezydenckich tak się bał krytyki kolegów, że nie przyszedł na Radę Naczelną, a na następnej Radzie opowiadał, że latał helikopterem i pilnował, czy Rosjanie nie przekraczają granicy. Takie to były czasy.

Ale w 1993 roku, gdy odnieśliście historyczne zwycięstwo w wyborach parlamentarnych, waszym liderem był już Pawlak, który jako premier dawał się nieźle we znaki SLD, waszemu koalicjantowi.

Pamiętam Radę Naczelną po wygranych wyborach w 1993 roku. Wysłuchałem butnych przemówień moich kolegów i powiedziałem: „Słuchajcie, trochę więcej pokory, w tych wyborach nawet krowa z napisem PSL brała mandat". Na to wstał oburzony Zbyszek Mierzwa, słynny trybun z Przemyśla, i nawymyślał mi od wrednych inteligentów.

Ale nie dlatego w koalicji SLD–PSL nieustannie iskrzyło.

Koledzy z SLD nigdy się nie pogodzili z faktem, że PSL może mieć premiera. Byli przecież światowcami, którym się wszystko należy, a tu raptem jakiś PSL-owiec zostaje szefem rządu. Aleksander Kwaśniewski, ówczesny lider SLD, złoty minister rządu Rakowskiego, nie mógł ścierpieć, że to nie on trzyma w ręku długopis. Na dodatek Lech Wałęsa w pewnym momencie zaczął dążyć do konfrontacji z rządem, bo wiedział, że wybory prezydenckie w 1995 roku może wygrać tyko dzięki polaryzacji społeczeństwa. Znaleźliśmy się w klinczu. A gdy się okazało, że gospodarka zaczęła się odbijać po transformacji, to Sojusz i prezydent uznali, iż PSL stało się zbyt silne. Dlatego Kwaśniewski dogadał się z Mieczysławem Wachowskim, że jeżeli Pawlak zostanie usunięty ze stanowiska szefa rządu, to on nie będzie kandydował na prezydenta. To był ten jego wielki blef i dlatego Wałęsa tak go później nienawidził. Ale wcześniej wspólnie doprowadzili do usunięcia Pawlaka z fotela premiera.

Jaki był PSL w tamtej kadencji?

Na początku czuliśmy się fantastycznie. Zdobyliśmy 132 mandaty w Sejmie i 36 w Senacie. Do tego doszły stanowiska rządowe. Ale to dobre samopoczucie szybko się ulotniło. W 1994 roku pojawiła się sprawa Stefana Kawalca, wiceministra finansów, którego Pawlak zdymisjonował w związku z prywatyzacją Banku Śląskiego. Na to obraził się Marek Borowski, minister finansów z SLD, i odszedł z rządu. Waldek zaproponował mi wtedy sekretarza stanu w Ministerstwie Finansów, a ja odmówiłem. Nie byłem specjalistą od bankowości, a trzeba było zastąpić Kawalca i po nim posprzątać. Waldek od tego czasu zawsze mi to wypominał i jeszcze dodawał, że jestem ambicjonerem, bo proponował mi wiceministra finansów, a ja odmówiłem, bo chciałem być pełnym ministrem. A ja po prostu nie miałem wiedzy operacyjnej o bankowości, nie znałem ludzi i nie mogłem w biegu przejmować tej działki.

W którym momencie koalicja z SLD zaczęła się sypać?

Gdy tylko SLD umocnił się w terenie i uznał, że po demokratycznie wygranych wyborach może wszystko. Czyli bardzo szybko. Politycy SLD, z wyjątkiem Józefa Oleksego, nie rozumieli PSL. Sadzili się na elitę, na takich, którzy mają zawsze rację, rozumieją Zachód, mają ten sznyt międzynarodowy. A tymczasem w terenie były okręgi wyborcze, gdzie mieliśmy większe poparcie niż oni, czego nie mogli znieść. W pewnym momencie zaczęli nam dawać do zrozumienia, że mamy nie podskakiwać, bo w razie czego dobiorą sobie głosy w Sejmie od kogoś innego. A gdy rozpoczęli operację odbierania nam wyborców, gdy jakoby wszystko, co dobre, wychodziło z SLD, a co złe – z PSL, było już właściwie po koalicji. Szczególnie gdy mieli swojego prezydenta i premiera. Wtedy zaczęła się jazda bez trzymanki. Przecież w desperacji zgłosiliśmy nawet wniosek o odwołanie własnego premiera Włodzimierza Cimoszewicza.

No bo – jak sam pan kiedyś powiedział – chcieliście być w rządzie i opozycji jednocześnie.

To dotyczyło naszych kontaktów z wyborcami. Gdy Pawlak odszedł z rządu, a wicepremierem i ministrem rolnictwa został Roman Jagieliński, który był lojalny wobec ustaleń rządowych, w terenie nie miał kto bronić naszych własnych ministrów. Ja przerabiałem podobną sytuację jako wicepremier. Gdy Stanisław Kalemba przestał być ministrem rolnictwa, to cała ludowa Wielkopolska negowała działania jego następcy Marka Sawickiego. Posłowie PSL z tego regionu w kampanii parlamentarnej bardziej krytykowali niż chwalili Sawickiego. Na początku lat 90. partia była jeszcze mniej dojrzała i to zjawisko było gigantyczne. Nasze własne doły partyjne stawały się coraz bardziej krytyczne i roszczeniowe. Z kolei Romek Jagieliński przestał słuchać prezesa Pawlaka: powoływał własnych ludzi, podejmował autonomiczne decyzje i partia zaczęła się rozjeżdżać.

Czy z tego powodu przegraliście wybory w 1997 roku?

Powody były trzy: rozjeżdżanie się partii, o którym mówiłem, udział Kościoła w kampanii parlamentarnej po stronie AWS i wizyta papieża, która wytworzyła pozytywne przesłanie dla wartości patriotycznych. Tymczasem my byliśmy w koalicji z liberalnym SLD, a więc dla nas była to atmosfera niekorzystna. Poza tym w samym PSL toczyła się wówczas dyskusja, czy mamy być upartyjnionym związkiem rolników i dawnego aparatu ZSL, czy też powinniśmy zostać nowoczesną chadecją. Postawiliśmy na to pierwsze rozwiązanie, a skutki były opłakane. Nasza walka o KRUS, o dotacje dla rolników odcięła nas wówczas skutecznie od innego elektoratu. A wiejski wyborca i tak był niezadowolony. Szczególnie po powodzi i słynnej wypowiedzi Cimoszewicza o ubezpieczeniu plonów. Jak widać, można przegrać wybory i przy 7-procentowym wzroście PKB.

Wspominał pan o Józefie Oleksym, że najlepiej z SLD rozumiał PSL. Jak pan sądzi, dlaczego?

Może dlatego, że urodził się pod Nowym Sączem, spędził lata w Białej Podlaskiej, a może dlatego, że przymierzał się do sukienki duchownej. Z elity SLD lubiliśmy go najbardziej. Zawsze był takim przyjaznym, ciepłym kaznodzieją, który się nie wywyższa. Poza tym jako premier, a wcześniej jako marszałek Sejmu wytworzył dobre więzi z posłami. Dlatego oskarżenie go o szpiegostwo przez szefa MSW po prostu nas zszokowało. Nie była to przyjemna sytuacja.

Parę takich zdarzeń miałem w czasie kariery politycznej. Gdyby Wiesław Woda, który leżał w szpitalu, nie był tak zdeterminowany, żeby jechać do Smoleńska, to prawdopodobnie ja znajdowałbym się w prezydenckim samolocie, który się rozbił. A na pogrzebie Edwarda Wojtasa, który zginął w tej katastrofie, mój znajomy ze Związku Młodzieży Wiejskiej, Franio Cieplak, na widok konduktu pogrzebowego przeskoczył przez cmentarny mur, żeby do nas dołączyć, wylądował na starym grobowcu, załamała się pod nim płyta i zginął na miejscu. A my staliśmy 200 metrów dalej.

To niesamowita historia. W PSL zawsze dużo się działo. Pamięta pan, w jakich okolicznościach Jarosław Kalinowski obalił Pawlaka i został szefem PSL?

Sprawa była prosta: dostaliśmy lanie od wyborców w 1997 roku i działacze żądali głów. Waldek był przekonany, że się obroni, bo miał dwa, trzy głosy przewagi w Radzie Naczelnej, ale kilku jego stronników przeszło do obozu przeciwnego. Wśród nich byli: Marek Sawicki, który był wiceministrem komunikacji ds. telefonizacji wsi, i sam Kalinowski. A w PSL przy takich rozliczeniach liderem zostaje ktoś z grupy aktualnego prezesa, bo opozycja nie jest w stanie przeforsować własnego kandydata. Waldek tego nie uwzględnił i wielce się zdziwił, gdy nowym liderem został właśnie Kalinowski.