Andruchowycz wskazał natomiast co innego – traumę komunizmu. Uznał ją za istotny czynnik łączący kraje po wschodniej stronie dawnej żelaznej kurtyny, skutkujący tym, że doskwiera im brak politycznej podmiotowości, na którą zasługują.
Myśl Andruchowycza przypomniała mi się podczas niedawnej wizyty w MS2 – jednym z oddziałów Muzeum Sztuki w Łodzi, gdzie można obejrzeć wystawę „Notatki z podziemia. Sztuka i muzyka alternatywna w Europie Wschodniej 1968–1994". Nawet tak wydawałoby się niszowe zjawisko, jak awangarda artystyczna w byłych demoludach, może być świadectwem ich szczególnego doświadczenia historycznego. Kiedy na Zachodzie bohema kontestowała rytuały i konwencje mieszczańskiego społeczeństwa konsumpcyjnego, w bloku wschodnim główne wyzwanie stanowiła dla niej represyjność dyktatury komunistycznej.