Wojciech Filemonowicz, SdPL: Za dużo na lewicy osobistych ambicji, za mało wizjonerstwa

Plus Minus: Jest pan jednym z najbardziej pechowych liderów partyjnych. Latami starał się pan wejść do parlamentu, zawiązywał rozmaite koalicje – i nic.

Czy jestem pechowcem, to się okaże na końcu tej drogi. Nie składam broni. Sytuacja na lewicy od dawna nie należy do najłatwiejszych. SdPl powstała właśnie po to, żeby to zmienić. Nie udało się. Od wielu lat działamy na rzecz odnowienia tej części sceny politycznej.

Karierę polityczną zaczynał pan od doradzania rządowi Leszka Millera w sprawach związanych z referendum dotyczącym wejścia do Unii Europejskiej.

Było mi blisko do środowiska Andrzeja Urbańczyka, lidera lewicy w Krakowie. Prowadziłem wówczas przedsiębiorstwo, które zajmowało się promocją. Andrzej poprosił mnie, żebym popracował przy kampanii referendalnej. Mieliśmy dużo fajnych pomysłów. Wymyśliliśmy m.in. eurobusy, czyli autobusy, które krążyły po Polsce z informacjami, czym jest Unia Europejska i jakie korzyści odniesiemy jako kraj, przystępując do Wspólnoty. Ale moim głównym zainteresowaniem było bezpieczeństwo w ruchu drogowym. Niestety, ten temat jest ciągle aktualny – byliśmy pod tym względem w ogonie Europy i nadal jesteśmy.

Podwójna porażka. W bezpieczeństwie drogowym też nic się panu nie udało zmienić.

Ale jestem przekonany, że mi się uda. Cały czas pracujemy nad tym, żeby powstała nowoczesna, federacyjna formacja centrolewicowa. Pewnie jeszcze długa droga przed nami, ale mam nadzieję, że w końcu powstanie formacja, która będzie odpowiadała na zapotrzebowanie społeczne. Z pewnością prędzej czy później któryś szef rządu sięgnie po nasze rozwiązania związane z bezpieczeństwem na drogach, chociażby dlatego, że dziesiątki tysięcy wypadków pochłaniają wiele ofiar i kosztują budżet ok. 70–80 mld zł rocznie.

Dlaczego przystąpił pan do SdPl – partii, która powstała w wyniku rozłamu w SLD, co zresztą było jedną z przyczyn upadku Sojuszu?

Jestem jednym z założycieli Socjaldemokracji Polskiej. Uważałem, że lewica wymaga reform. Nie do przyjęcia był dla mnie styl rządzenia SLD, oderwanie się tej partii od rzeczywistości i od oczekiwań elektoratu socjalliberalnego. Sojusz poszedł zupełnie inną drogą niż się wydawało, że pójdzie.

Jakie grzechy popełnił?

Wystarczy wspomnieć obcięcie dotacji do barów mlecznych, które stało się symbolem braku wrażliwości społecznej. To była ostatnia rzecz, której bym się spodziewał po tej partii. Poza tym nie podobała mi się arogancja władzy. Sądziłem na przykład, że premier lewicowego rządu będzie spędzał sylwestra na mieście z ludźmi, z robotnikami. A nie z biznesmenami w Zakopanem.

Ma pan na myśli słynnego sylwestra z 2002 roku u przedsiębiorcy Jerzego Staraka, jednego z najbogatszych Polaków, na którym bawiło się pół lewicowego rządu?

No tak. Oczekiwałem, że będziemy wspierali najuboższych, a nie bratali się z finansową elitą. Liczyłem, że będzie połączenie bazy z centralą, że wiedza szeregowych działaczy zostanie wykorzystana. Tymczasem nastąpiło totalne oderwanie się centrali od członków i sympatyków. Dziś można powiedzieć, że zakładając SdPl w celu uzdrowienia lewicy, mieliśmy rację. Natomiast nie potrafiliśmy wpłynąć na rzeczywistość i jej zmienić. Popełniliśmy też błędy.

Jakie?

Pierwszym i najważniejszym była nasza postawa wobec powołania rządu Marka Belki. W okresie kilku miesięcy najpierw nasz klub głosował przeciwko powołaniu tego rządu, a później za powołaniem. Na dodatek wprowadziliśmy do niego Marka Balickiego na stanowisko ministra zdrowia. A więc w oczach opinii publicznej wzięliśmy odpowiedzialność za ten gabinet, nie mając wpływu na jego funkcjonowanie.

Co w tym złego? To nie był zły rząd.

Tak, ale naszymi działaniami zaprzeczyliśmy sami sobie. Najpierw mówiliśmy, że konieczne jest powołanie nowej partii, bo w SLD z powodów moralnych dłużej być nie mogliśmy, a później z tym samym SLD współtworzyliśmy rząd. Pamiętam Radę Krajową SdPl z wiosny 2004 roku, kiedy przekonywałem koleżanki i kolegów, żeby nie udzielać rządowi Marka Belki wotum zaufania, bo nie będziemy w stanie wytłumaczyć tego naszym wyborcom. Nie przekonałem ich. W rezultacie nasz pierwszy słuszny przekaz, który towarzyszył powstaniu SdPl, rozmył się w działaniu.

A jakie były argumenty za poparciem rządu Belki?

Po pierwsze, że jeżeli nie zostanie powołany, dojdzie do wcześniejszych wyborów, na które chyba nie byliśmy gotowi. Po drugie, koledzy przekonywali, że to będzie dobry, merytoryczny rząd. Mogę zrozumieć oba te argumenty, ale z politycznego punktu widzenia było to nie do wytłumaczenia naszym wyborcom. Dlatego z poziomu kilkunastoprocentowego poparcia spadliśmy do niewiele ponad 5 proc. w czerwcowych wyborach do europarlamentu, które odbyły się kilka dni po powołaniu drugiego rządu Marka Belki. Wielu naszych działaczy było zaskoczonych, że uzyskaliśmy tak słaby wynik, skoro jeszcze miesiąc wcześniej w sondażach mieliśmy ok. 11 proc. poparcia. Ale to była cena, która zapłaciliśmy za brak konsekwencji.

Mogliście to odrobić przez rok do wyborów parlamentarnych, ale chyba dobiły was wybory prezydenckie z 2005 roku, kiedy to Marek Borowski z jednej strony mówił o konieczności wspólnego lewicowego kandydata na prezydenta, po czym zgłosił się jako pierwszy do tego wyścigu.

Musieliśmy mieć kandydata na prezydenta. Oczywiście szkoda, że nie doszło do porozumienia między Markiem Borowskim a Wojciechem Olejniczakiem w sprawie wspólnej walki o urząd prezydenta.

A jak mogło dojść do porozumienia, skoro Borowski zgłosił swoją kandydaturę, nim rozpoczęły się jakiekolwiek rozmowy?

Historia innych kandydatów lewicowych udowodniła, że była to najlepsza kandydatura. Trzeba było próbować rozmawiać z Borowskim. Zresztą sam fakt ogłoszenia kandydatury nie zamyka drogi do negocjacji.

Ale bardzo je utrudnia. Co więcej, później okazało się, że nawet szef kampanii Borowskiego Tomasz Nałęcz nie wierzył w jego sukces, skoro przeszedł do sztabu Włodzimierza Cimoszewicza, gdy się okazało, że będzie on kandydatem SLD na prezydenta.

No tak, a potem Cimoszewicz wycofał się z kandydowania i na placu boju pozostał tylko Borowski. Proponowaliśmy, żeby na lewicy przeprowadzić prawybory na kandydata na prezydenta. Niestety, do tego nie doszło. A teraz lewica jest w totalnej defensywie. Oprócz Marka Borowskiego nie ma innego przedstawiciela w parlamencie.

Owszem, jest w Senacie Grzegorz Napieralski, były lider SLD, funkcjonujący dokładnie na takiej samej zasadzie co Borowski, jako senator niezależny.

Ale Grzegorz Napieralski jest zdecydowanie mniej widoczny niż Borowski. Zapewne w 2004 roku, gdy powstawała SdPl, nikomu przez myśl nie przechodziło, że żadna z lewicowych partii nie będzie obecna w parlamencie. To jest scenariusz gorszy niż z ówczesnych najczarniejszych snów.

SdPl już w 2005 roku nie weszła do Sejmu. Dopiero koalicja Lewica i Demokraci dała wam drugie życie parlamentarne w 2007 roku. Był pan przy rozmowach dotyczących zawiązania tej koalicji?

Pamiętam głównie rozmowy programowe. To była koalicja silna programowo, partnerska i nowoczesna. Wychodziła naprzeciw oczekiwaniom społecznym. Żałuję, że LiD nie przetrwał, bo to był najlepszy projekt, w którym uczestniczyłem. Stawiał na kompetencje, na debaty programowe. Mieliśmy w planach dwa razy w miesiącu organizować poważne debaty z udziałem znanych ekspertów. Z tego miał się wyłonić zarys programu, który później planowaliśmy przekazać do dyskusji w województwach, powiatach i gminach. To był naprawdę solidnie przygotowany projekt polityczny. Na dodatek funkcjonował mniej więcej na takim poziomie wyborczym jak PiS i PO w swoich pierwszych wyborach.

Wielu polityków lewicy uważało, że LiD był od początku niespójny. Nawet nazwa sugerowała, że to są odrębne byty, które połączyły się ze względów taktycznych.

Moim zdaniem LiD był pierwowzorem innych europejskich projektów, np. włoskiego Drzewa Oliwnego. Partie, które tworzyły koalicję, wzajemnie się uzupełniały. Gdyby nie została zlikwidowana, wypracowałaby nowoczesny program przydatny Polsce.

Winą jak rozumiem obarcza pan Wojciecha Olejniczaka, szefa SLD.

To on użył mikrofonu, żeby ogłosić rezygnację SLD z udziału w tej koalicji. Nie zrobił tego nawet przez rzecznika prasowego, tylko osobiście. Nie obarczam go winą, tylko stwierdzam fakt. Była to zła decyzja, podjęta na użytek wewnętrznych gier w SLD. Trzeba się było bardziej zaangażować w ten projekt, podnieść go na wyższy poziom sondażowy i w ten sposób odpowiedzieć na ówczesne nastroje w Sojuszu, który zaczął kontestować LiD. Głównie za sprawą Grzegorza Napieralskiego, dla którego był to sposób na zastąpienie Olejniczaka w fotelu przewodniczącego. Tymczasem Olejniczak skopiował propozycję kontrkandydata.