Czy można mieć silne przekonania proeuropejskie, a jednocześnie walczyć jak lew o więcej stanowisk w unijnych instytucjach dla obywateli swojego kraju? O więcej głosów w unijnej Radzie? Czy można marzyć o praworządności w swoim kraju, ale jednocześnie nie zgadzać się, żeby Komisja Europejska groziła mu sankcjami, a Parlament Europejski przy każdej okazji biadolił nad stanem demokracji? Czy można chcieć przyjaznych relacji z innym państwem UE, a jednocześnie kwestionować sens zakupu od niego helikopterów? Każdy polityk w Niemczech, Francji czy Wielkiej Brytanii bez wahania odpowie „tak". W Polsce jednak trwa plemienna walka, w której tematy europejskie wykorzystywane są jako pretekst do rozgrywek wewnętrznych. I jak popiera się plemię PiS, to trzeba chcieć mniej Europy, a jak plemię PO – to więcej Europy. W tym pierwszym plemieniu trzeba przy każdej okazji stwarzać w Brukseli problemy, bo uległość jest źle widziana. I oskarżać PO o sprzyjanie Niemcom. Dla wrogiego plemienia instytucje unijne są instrumentem walki o powrót do władzy. Zatem każda próba zdyskredytowania rządu jest dobra, bo im mniej jest europejski, tym bardziej Unia powinna go izolować. Napominać, grozić odebraniem głosu, a nawet pieniędzy. Polityk taki jak Jacek Saryusz-Wolski jest w tych warunkach skazany na margines życia partyjnego. Bo dla niego interes partyjny jest drugorzędny, liczy się interes Polski w Europie.

Domniemany kandydat

Europoseł PO jest domniemanym kandydatem PiS na szefa Rady Europejskiej. Świadomie lub nie uczestniczył w rozgrywce, której celem było podważanie pozycji Donalda Tuska na tym stanowisku. Jego byli współpracownicy nie wierzą, że to możliwe. – Przecież on sam w Europejskiej Partii Ludowej (EPL) walczył o poparcie dla Tuska na tym stanowisku w 2015 roku. I dokładnie wie, że nie miałby szans zająć jego miejsca. To zupełnie nie w jego stylu – mówi jeden z nich. Albo też dopuszczają taką możliwość, ale oznacza ona dla nich przekreślenie wyobrażenia o Saryuszu-Wolskim, jakim karmili się przez lata.

Wcale nie dlatego, że flirt byłego ministra ds. europejskich z PiS wydaje się nieprawdopodobny. Saryusz-Wolski w PO należał zawsze do niesformalizowanej frakcji konserwatywnej, nie w sensie narodowo-katolickim, ale poszanowania tradycji i poparcia dla podmiotowej polityki zagranicznej. Należy do dużego grona sierot po PO–PiS, a ponieważ ostatnio w PO funkcjonował raczej na marginesie, mógłby czuć się zachęcony ofertą ze strony rządzącego PiS. Tylko jaką ofertą? Trudno uwierzyć, żeby polityk tak doświadczony, do bólu racjonalny i krytyczny uwierzył, że za udział w tej grze może dostać od PiS propozycję objęcia stanowiska komisarza UE w 2019 roku.

– Jak mógł uwierzyć Gowinowi? Przecież w 2019 to Gowina już w rządzie nie będzie – mówi inny nasz rozmówca, odnosząc się do plotek, że to minister nauki namawiał Saryusza-Wolskiego do udziału w tej grze, przekonując, że w zamian dostałby wymarzone stanowisko. Według tej teorii Saryusz-Wolski nie jest natomiast zainteresowany stanowiskiem szefa dyplomacji.

Niezależność przede wszystkim

Z wykształcenia ekonomista po Uniwersytecie Łódzkim, ukończył też podyplomowe studia europejskie we Francji. Pracę magisterską poświęcił wejściu Wielkiej Brytanii do UE, przez lata uczył studentów spraw europejskich. W nowej Polsce trafiła mu się niebywała szansa, żeby to, czym zajmował się akademicko, mógł wypróbować w praktyce. W 1991 roku został pierwszym pełnomocnikiem rządu ds. integracji europejskiej w rządzie Jana Krzysztofa Bieleckiego i funkcję tę pełnił do 1996 roku, w różnych gabinetach. Po czteroletniej przerwie w 2000 roku wrócił do rządu, wtedy premierem był Jerzy Buzek, i został szefem Komitetu Integracji Europejskiej. W 2004 roku został wybrany na eurodeputowanego z listy PO i zasiada w Parlamencie Europejskim nieprzerwanie od tego momentu, czyli już trzecią kadencję. Był wiceprzewodniczącym PE, przewodniczącym Komisji Spraw Zagranicznych, szefem polskiej delegacji PO–PSL w Europejskiej Partii Ludowej, wiceszefem Klubu EPL w PE. Obecnie w samym PE żadnych funkcji już nie pełni, jest natomiast wiceprzewodniczącym EPL.

Bezpośredni współpracownicy mówią o nim w samych superlatywach. Ciepły, opiekuńczy, darzący zaufaniem swoich ludzi. Tytan pracy, niezwykle wymagający, ale również w stosunku do samego siebie. W Parlamencie Europejskim, gdzie niezwykle łatwo podwyższyć swoje i tak niezłe uposażenie różnymi kombinacjami kosztów, Saryusz-Wolski nigdy tego nie robił. Swoich asystentów wykorzystywał do pracy merytorycznej, a nie – jak to często bywa u innych – do załatwiania spraw bytowych. Na Polakach, przyzwyczajonych do kapitalistycznego wyzysku, standardy Saryusza-Wolskiego robiły wrażenie.

– Gdy mu powiedziałam, że jestem w ciąży i będę musiała na kilka miesięcy odejść, to następnego dnia przyniósł mi bukiet róż. I momentalnie przestał palić papierosy w moim towarzystwie, choć przedtem czynił to nagminnie – opowiada jego była asystentka. Europoseł PO jest niezwykle rodzinny, szczególnie teraz, gdy urodziły mu się wnuki. Uwielbia o nich opowiadać, pokazuje zdjęcia, poświęca im wiele czasu. To dlatego osoby dobrze go znające wątpią w zainteresowanie stanowiskiem szefa MSZ. Musiałby wyjechać do Polski i pracować na pełen etat, podczas gdy jego dzieci i wnuki mieszkają w Brukseli. Nie mówiąc już o tym, że dla polityka tak ceniącego niezależność i tak głośno wyrażającego swoje zdanie, stanowisko ministra w rządzie PiS byłoby przedsięwzięciem karkołomnym. A trudno zmienić charakter w wieku prawie 70 lat.

Częściowo również z powodów rodzinnych w ostatnich miesiącach mniej angażował się w życie delegacji PO–PSL w Parlamencie Europejskim. Skupiał się na swoich tematach, głównie dotyczących polityki wschodniej, nie zabiegał o stanowiska, choćby przewodniczącego komisji parlamentarnej, a niewykluczone, że miałby na to szanse. Zawsze bowiem uchodził za stronnika obecnego przewodniczącego PO Grzegorza Schetyny. Ale są i inne interpretacje jego wycofania się na margines życia partyjnego. Niechętni mu eurodeputowani PO sugerują, że już od dawna flirtował z PiS, a w PO chodzi swoimi drogami.

– Zachowuje się jak Ujazdowski w PiS – oceniają. Dla nich ostatnia intryga jest tylko potwierdzeniem ich podejrzeń. Na kontach twitterowych widać wyraźnie, kto miał z nim duży problem, np. Róża Thun, Janusz Lewandowski czy Dariusz Rosati. Ale nie tylko oni w delegacji PO–PSL nie darzą sympatią łódzkiego europosła. Gdy był szefem polskiej delegacji w pierwszej kadencji w latach 2004–2009, zyskał sobie wielu wrogów.

– Nie znosi braku przygotowania. Jak ktoś nie jest merytoryczny, to natychmiast traci do niego cierpliwość. I okazuje to – opowiada nam osoba z kręgów PO. Sama zresztą pamiętam, gdy organizował spotkania delegacji PO–PSL z dziennikarzami, to eurodeputowanych traktował jak uczniów, których wywoływał do tablicy i kazał zreferować temat. Delegacja działała profesjonalnie, ale dla polityków takie protekcjonalne podejście było trudne do przyjęcia. Trudno też im było przyjąć, że chadza własnym drogami. – Saryusz-Wolski uważał, że polityka europejska to on. Nie znosił konkurencji na tym polu – opowiada osoba dobrze go znająca.

Saryusz-Wolski nigdy nie czuł respektu przed swoimi partnerami ze starych państw UE. Świetnie zorientowany w problematyce europejskiej, biegle władający angielskim i francuskim, nie miał kompleksów, tak częstych u przedstawicieli nowych państw członkowskich. I nie dawał się zastraszyć. Uważał, ze Polska jest jednym z największych państw UE i musi być traktowana na równi z jej podobnymi. Walczył o więcej głosów dla Polski w negocjacjach nad traktatem lizbońskim w 2007 roku, proponując pierwiastkowy system liczenia głosów. Dawałby on Polsce lepszą pozycję niż proponowany od początku system podwójnej większości. Saryusz-Wolski był wtedy w opozycji, ale nie miał żadnych oporów, żeby w tej sprawie zjednoczyć siły z PiS. Związana z nim zawodowo od lat Ewa Ośniecka-Tamecka pełniła wtedy rolę szerpy, czyli polskiego negocjatora traktatu lizbońskiego, i to ona towarzyszyła na szczytach UE prezydentowi Lechowi Kaczyńskiemu i minister spraw zagranicznych Annie Fotydze. Ostatecznie jednak Kaczyński uległ presji innych państw UE, częściowo z powodu swojego słabego charakteru, a częściowo karmiony nieufnością do projektu autorstwa polityka z wrogiej partii. I z forsowania „pierwiastka" zrezygnował. Dla ludzi związanych z negocjacjami po polskiej stronie była to tragedia. Tylko oni rozumieli, że zbyt łatwo prezydent zrezygnował i w przyszłości możliwości wpływania Polski na unijne decyzje będą osłabione.