Aleksandra Jakubowska: Chemia z Leszkiem Millerem

Rzeczpospolita: PRL-owska dziennikarka na znak protestu przeciwko wyrzucenia pierwszego solidarnościowego prezesa Radiokomitetu zrezygnowała z pracy w TVP, zabierając na wizji swoją torebkę. To pani 25 lat temu. Co by pani poradziła dziennikarzom publicznego radia i telewizji, którzy nie zgadzają się ze zmianami? Też powinni zabrać swoje torebki?

Czytaj więcej:

To nie do końca było tak. Faktycznie odeszłam z TVP po odwołaniu Andrzeja Drawicza z Radiokomitetu. Zastąpił go Marian Terlecki z ekipy gdańskich liberałów. A wszystko to było związane ze zwycięstwem Lecha Wałęsy w wyborach prezydenckich. Terlecki podczas posiedzenia sejmowej Komisji Kultury powiedział, że ekipa „Dziennika Telewizyjnego", w której pracowałam, składa się w 90 proc. z esbeków. Bardzo to ubodło ówczesnego szefa „Dziennika" Jacka Snopkiewicza i jego współpracowników, którzy byli działaczami opozycji. Zażądali od Terleckiego przeprosin i ponieważ ich nie uzyskali, złożyli rezygnację, a ja z nimi, w geście solidarności.

Dlaczego pani to zrobiła? Nie była pani z ich bajki.

Tamta ekipa stworzyła mi fantastyczne warunki do pracy i wielokrotnie mnie broniła. A nie byłam lubiana przez Obywatelski Klub Parlamentarny. Szef OKP Bronisław Geremek i Jacek Żakowski, rzecznik prasowy klubu, czynili różne podchody, żeby usunąć mnie z sejmowej loży prasowej. Pracowałam przecież w TVP przed 1989 rokiem, a po dojściu „Solidarności" do władzy miało być wszystko inaczej. Przede wszystkim mieli być ich ludzie.

W tamtych czasach to było naturalne, że wyrzucano ludzi poprzedniego systemu. Obecne zwolnienia w mediach publicznych budzą jednak protesty. Odbywają się demonstracje w obronie niezależności tych mediów.

To nie jest obrona niezależności, tylko kolegów. Na czym miałby ten brak niezależności polegać? Przyszli inni ludzie i to wszystko. Jeżeli nowi dziennikarze będą potrafili zachować niezależność, to nie widzę problemu. W tym wszystkim razi mnie hipokryzja kierownictwa „Gazety Wyborczej". Bronią dziennikarzy telewizyjnych przed zwolnieniami, a sami zachowywali się haniebnie, zwalniając chorych na raka: Jacka Kalabińskiego i Teresę Torańską, czy wyrzucając Artura Domosławskiego, autora biografii Ryszarda Kapuścińskiego, za to, że nie chciał dać Adamowi Michnikowi do ocenzurowania swojej książki. „Gazeta Wyborcza", zamiast teraz krzyczeć, powinna raczej milczeć.

Leszek Miller również uważa, że nie mamy do czynienia z zamachem na niezależność mediów ani na demokrację. Jest z tego powodu ostro krytykowany przez część lewicy. Niektórzy nawet mówią, że zwariował.

A ja się zgadzam z Leszkiem. PiS wygrało demokratyczne wybory, a opozycja to podważa. Gdyby SLD w 1997 roku, kiedy wybory wygrała AWS, wszczął przeciw niej taką batalię, jaką teraz prowadzi PO przeciwko PiS, to media suchej nitki by na nas nie zostawiły. Zaraz by krzyczano, że komuna nie godzi się z wyrokami demokracji.

A jednak kiedyś to było niewyobrażalne, żeby Leszek Miller bronił PiS, chociażby z powodu samobójczej śmierci Barbary Blidy.

To są dwie różne sprawy. Ja też nie kocham PiS, bo za poprzednich rządów Zbigniewa Ziobry w Ministerstwie Sprawiedliwości trafiłam do aresztu, na dwa tygodnie przed wyborami samorządowymi. Motywacja tego zatrzymania była wyłącznie polityczna. Ale z powodu osobistych ansów nie będę twierdzić, że PiS nie ma mandatu do rządzenia. Leszek Miller nie jest uwikłany w bieżącą walkę polityczną, a nawet nie musi się liczyć z głosem swojej partii, więc może porzucić poprawność polityczną i mówić to, co myśli. Znam ten stan i uważam go za bardzo przyjemny.

PiS i SLD nigdy nie były pieszczochami mediów głównego nurtu. Obie partie od początku swoich rządów podlegały silnym naciskom medialnym. Myśli pani, że obecne zachowanie Millera jest z tym związane?

To możliwe. Nam na samym początku powiedziano, że SLD mniej wolno. Gdy chcieliśmy znowelizować ustawę o radiofonii i telewizji, żeby ochronić nasz rynek medialny przed napływem kapitału zagranicznego, to zostaliśmy poddani bardzo silnym naciskom. Doskonale pamiętam akcję zorganizowaną przez Agorę, w kraju i za granicą. Pojawiały się teksty nieprzychylne Polsce i naszemu rządowi. Był list, który amerykański udziałowiec Agory wystosował do premiera. Była interwencja eurodeputowanego polskiego pochodzenia Jasia Gawrońskiego na forum Parlamentu Europejskiego, który zarzucał naszemu rządowi ograniczenie wolności mediów (!). Pamiętam, jak Włodzimierz Cimoszewicz, szef MSZ, wrócił wściekły z Nowego Jorku, bo na spotkaniu w redakcji „New York Timesa" cały czas atakowano go za nakładanie kagańca niezależnym mediom. Nawet Aleksander Kwaśniewski powiedział mi kiedyś, że zawetuje ustawę ograniczającą udział kapitału zagranicznego w mediach, bo przecież zaraz wejdziemy do Unii Europejskiej i nie ma znaczenia pochodzenie kapitału.

Wtedy uważano, że kapitał nie ma narodowości.

W innych krajach wcale tak nie uważano, bo w Niemczech czy Francji istniały obostrzenia związane z inwestowaniem w media. A u nas rynek puszczono na żywioł. Na początku lat 90. potężny koncern RSW Prasa-Książka-Ruch został sprywatyzowany, jego majątek podzielony, a później okazało się, że 70 proc. regionalnych tytułów jest w rękach jednego niemieckiego magnata prasowego. A to jednak ma znaczenie, kto kształtuje opinię publiczną. Nie chcieliśmy, żeby sytuacja się powtórzyła w mediach elektronicznych, ale spotkaliśmy się z ogromnym oporem.

Dlatego teraz, gdy widzę akcję przeciwko PiS, to mam podejrzenia graniczące z pewnością, że określone grupy interesów usiłują blokować niekorzystne dla siebie rozwiązania. Ciekawe, jak długo PiS to wytrzyma. My nie wytrzymaliśmy dużo mniejszej presji i w końcu zmieniliśmy ustawę o radiofonii i telewizji na bardziej liberalną dla kapitału zagranicznego.

Ta ustawa medialna to było wasze nieszczęście, bo wynikła z niej afera Rywina, która zdmuchnęła SLD ze sceny politycznej.

Nie chodziło o ustawę medialną, tylko o wysadzenie w powietrze rządu Leszka Millera. Gdy w „Gazecie Wyborczej" ukazał się tekst o korupcyjnej propozycji, jaką Lew Rywin złożył Adamowi Michnikowi, wszystkie postulaty Agory związane z ustawą o RTV zostały już uwzględnione w autopoprawce rządu. Pamiętam, że 13 grudnia 2002 roku miało się odbyć ostatnie posiedzenie podkomisji w sprawie tej ustawy. Jerzy Wenderlich, szef Komisji Kultury, zdjął jednak ten punkt z porządku obrad, tłumacząc, że tego samego dnia kończymy negocjacje w Unii Europejskiej i nie należy innymi newsami odrywać uwagi opinii publicznej od tego wydarzenia. A dwa tygodnie później ukazał się artykuł w „Gazecie Wyborczej" i marszałek Sejmu Marek Borowski podjął błyskawiczną decyzję o zawieszeniu prac nad tą ustawą.

W części Sojuszu panuje głębokie przeświadczenie, że cała ta afera została rozkręcona z cichym poparciem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego.

Z całą pewnością Aleksander Kwaśniewski nie wspierał Sojuszu w tej sytuacji. Za to wspierał albo nawet inicjował ruchy odśrodkowe w partii, organizowane przez Borowskiego, który usiłował zmusić SLD do wzięcia odpowiedzialności za aferę Rywina. A później doprowadził do rozłamu w partii, wyprowadzając kilkudziesięciu posłów.

Uważa pani, że był to efekt słynnej szorstkiej przyjaźni między Kwaśniewskim a Millerem?

To nie była żadna przyjaźń, tylko konflikt, który zaczął narastać, gdy Miller został premierem w 2001 roku, i przerodził się w coś osobistego, nieprzyjemnego. Prezydent chciał odgrywać główną rolę na arenie międzynarodowej. Chciał zapisać się w historii jako polityk, który wprowadził Polskę do NATO i Unii Europejskiej. A tymczasem Miller sam zaczął brylować na europejskich salonach, blisko zaprzyjaźnił się z kanclerzem Niemiec Gerhardem Schroederem i jako szef rządu odegrał decydującą rolę we wprowadzaniu Polski do UE. Kwaśniewski nie mógł znieść, że na zdjęciu z podpisywania traktatu akcesyjnego był Miller, a nie on sam.

I z takich niskich pobudek miałby zniszczyć własne środowisko polityczne? Przecież był najwybitniejszym politykiem waszej formacji. Mojżeszem, który przeprowadził ją przez pierwsze lata nowego ustroju.

Ja uważam, że najwybitniejszym politykiem lewicy był Miller, który potrafił podnieść się po najcięższej porażce. A Kwaśniewski jedynie wygrał dwukrotnie wybory prezydenckie. A po odejściu z urzędu żadna inicjatywa polityczna, której patronował, nie odniosła sukcesu.

Pani była jedną z twarzy tzw. afery Rywina.

Wcale nie. Na początku komisja śledcza badała zupełnie inne wątki i osoby. Później uwaga komisji skupiła się na mnie, chociaż Lew Rywin w swojej korupcyjnej propozycji nie wymienił mojego nazwiska, tylko Roberta Kwiatkowskiego i Andrzeja Zarębskiego. Ale wokół komisji toczyły się skomplikowane gry, i to nie tylko ze strony opozycji. Przykładowo Borowski zagroził Millerowi rezygnacją ze stanowiska marszałka, jeśli komisja śledcza nie zostanie powołana. Z perspektywy czasu widzę, że nie powinniśmy byli ulegać temu szantażowi. Niechby sprawę wyjaśniała prokuratura. Nawet gdyby przez kilka tygodni utrzymywały się nieprzychylne komentarze pod naszym adresem, to i tak szkoda byłaby dużo mniejsza od tej, jaką wyrządziły obrady komisji śledczej.

Uważa się pani za kozła ofiarnego?

Oczywiście. Wiem, że były naciski na Millera, żeby mnie odwołał ze stanowiska szefowej gabinetu, ale on się na to nie zgodził. Domagałam się wyjaśnienia, dlaczego dziennikarz prowadzący przez pół roku śledztwo nie zgłosił się do mnie z pytaniami o ustawę medialną i co w ogóle ustalił przez to pół roku. Ale sąd nie zgodził się na zwolnienie go z tajemnicy dziennikarskiej. Wie pani, kto wtedy wydał takie orzeczenie? Sędzia Igor Tuleya, ten sam, który przyrównał metody działania CBA pod rządami Mariusza Kamińskiego do czasów stalinizmu. Ciekawe, prawda? Miałam takie wrażenie, że do pewnego momentu komisja chciała wyjaśnić sprawę, a potem chciała już tylko obalić nasz rząd.

Jednak Leszek Miller do końca był pod ochroną. SLD zresztą zawsze stał murem za swoimi ludźmi.

Niech pani to powie Andrzejowi Pęczakowi, który będąc posłem, został tymczasowo aresztowany za zgodą Sejmu. Byłam zbulwersowana, gdy nasi koledzy też za tym głosowali.

Broni pani Pęczaka po tym, jak obiecywał załatwienie różnych decyzji i domagał się w zamian mercedesa z firankami?

Nie bronię Pęczaka, tylko zasady, że do wyroku sądu obowiązuje domniemanie niewinności. Nie można traktować osoby publicznej jak najgorszego kryminalisty. Przecież Pęczak nie zostawiłby rodziny i nie uciekł za granicę. Mógł odpowiadać z wolnej stopy. Sama przeżyłam areszt i wiem, jak to zmienia człowieka. Tak więc z tą solidarnością naszego stanowiska różnie bywało.

Pamiętam, jak Józef Oleksy miał za złe kolegom partyjnym, że nie bronili go, gdy szef MSW Andrzej Milczanowski oskarżył go o szpiegostwo na rzecz Rosji.