Zgodnie z art. 775 kodeksu pracy, podróżą służbową jest wykonywanie na polecenie pracodawcy pracy poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałym miejscem pracy. W podróży służbowej pracownik ma zagwarantowany zwrot kosztów wyżywienia i noclegu, a wartość tych świadczeń jest zwolniona z opodatkowania PIT do określonej kwoty.
W razie oddelegowania przepisy nie regulują obowiązków pracodawcy z tym związanych. Natomiast w przypadku pracowników mobilnych, jako miejsce świadczenia pracy zostaje bardzo często wyznaczony większy obszar np. województwo, w obrębie którego pracownicy wykonują swoją pracę. W konsekwencji, również tacy pracownicy nie są w podróży służbowej i nie przysługuje im z tego tytułu zwrot kosztów.
Do czasu wydania wyroku przez TK w sprawie nieodpłatnych świadczeń pracowniczych, organy podatkowe oraz sądy przeważnie były zdania, że gdy pracodawca zapewnia oddelegowanemu pracownikowi lub pracownikowi mobilnemu mieszkanie służbowe, po stronie takiego pracownika powstaje przychód z tytułu nieodpłatnych świadczeń, który pracodawca powinien doliczyć do przychodów ze stosunku pracy (np. interpretacja Izby Skarbowej w Łodzi z 19 września 2013 r., IPTPB1/415-408/13-2/MD). Przychód ten podlega zwolnieniu do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 500 złotych (art. 21 ust. 1 pkt 19 ustawy o PIT). Organy podatkowe uważały, że pracodawca nie ma obowiązku zapewniać pracownikowi zakwaterowania, więc jeżeli to robi, to po stronie pracownika powstanie przychód z otrzymanego nieodpłatnie świadczenia.
Zmiana linii orzeczniczej...
Wskutek wyroku TK organy podatkowe oraz sądy administracyjne słusznie dostrzegły, że obowiązek zapewnienia przez pracodawcę mieszkania dla pracowników oddelegowanych lub mobilnych wynika z art. 94 kodeksu pracy. Jednym z obowiązków pracodawcy określonym w tym przepisie jest organizowanie pracy w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również osiąganie przez pracowników wysokiej wydajności i należytej jakości pracy, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji. Obowiązek zapewnienia prawidłowej organizacji pracy nie może być utożsamiany tylko z zapewnieniem pracownikowi biurka, materiałów biurowych czy pokrycia kosztów eksploatacji samochodu służbowego. Do obowiązków pracodawcy należy również zapewnienie zakwaterowania pracownikowi, jeżeli jest ono nieodłącznym warunkiem prawidłowego wykonywania obowiązków przez pracownika, umożliwiającym zapewnienie odpowiedniej jakości i wydajności pracy, a w ostatecznym rozrachunku – tworzenie zysku pracodawcy. W takim przypadku opłacenie noclegu, z którego korzysta pracownik, nie stanowi więc dla niego realnej korzyści majątkowej, lecz służy osiągnięciu celów pracodawcy (interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie z 22 lutego 2016 r., IPPB4/4511-1514/15-2/IM; wyrok NSA z 2 października 2014 r., II FSK 2387/12; wyrok NSA z 9 sierpnia 2016 r., II FSK 1970/14). Przyjęty pogląd zasługuje na aprobatę, ponieważ gdy pracownik wykonuje pracę wymagającą częstych wyjazdów, doliczenie do przychodów ze stosunku pracy kosztów noclegu mogłoby spowodować przekroczenie przez pracownika progu podatkowego, pomimo że nie przekładałoby się to na wysokość wynagrodzenia otrzymywanego przez pracownika i na realne polepszenie jego sytuacji majątkowej.
...nie trwała długo
Propracownicza wykładnia przepisów nie trwała jednak długo. W maju 2016 r. minister finansów zmienił z urzędu interpretację Izby Skarbowej w Warszawie z 13 października 2015 r. (IPPB4/4511-892/15-2/IM) i uznał, że pracownicy budowlani uzyskują jednak przychód w przypadku opłacania noclegów przez pracodawcę. Zdaniem MF przychód z nieodpłatnych świadczeń nie powstanie tylko w przypadku zapewnienia noclegu pracownikom mobilnym. Natomiast biorąc pod uwagę, że pracownicy budowlani są zazwyczaj oddelegowywani do pracy, to po ich stronie taki przychód już wystąpi. Pracownicy ci wyrazili bowiem zgodę na oddelegowanie, a pracodawca nie ma obowiązku zapewniać im noclegu (interpretacja indywidualna ministra finansów z 30 maja 2016 r., DD3.8222.2.62.2016.IMD). MF uważa taką wykładnię za zgodną z wyrokiem TK.
Należy również zwrócić uwagę na niekorzystne stanowisko Sądu Najwyższego, który wypowiedział się w zakresie przychodu pracowników z tytułu zakwaterowania opłaconego przez pracodawcę, jednak w odniesieniu do ubezpieczeń społecznych. Sąd Najwyższy wydał 10 października 2015 r. uchwałę (III UZP 14/15), zgodnie z którą wartość świadczeń ponoszonych przez pracodawcę z tytułu zakwaterowania pracowników jest przychodem na gruncie ubezpieczeń społecznych, a tym samym stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne (dotyczy to zarówno pracowników budowlanych, jak i pracowników mobilnych). Trzeba przy tym mieć na uwadze, że zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych, podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe pracowników jest przychód w rozumieniu ustawy o PIT. Wydawałoby się zatem, że przychód pracownika ze stosunku pracy powinien być tak samo definiowany dla celów ubezpieczeń społecznych, jak i dla celów podatkowych. Tymczasem SN, dokonując wykładni tego samego przepisu oraz kierując się wyrokiem TK, doszedł - jak widać - do odmiennych wniosków niż NSA.