Rozczarowań rządem ciąg dalszy

Komentując exposé premier Beaty Szydło, napisałem, że jestem nim zwiedziony przede wszystkim z tego powodu, że pozostawia wiele niejasności odnośnie do programu gospodarczego nowego rządu. Chodziło mi przede wszystkim o brak nieco bardziej precyzyjnego wskazania, skąd będą czerpane środki na realizację socjalnej części programu, prezentowanego w kampanii wyborczej i potwierdzonego w exposé.

Moim zdaniem sposób prezentacji tych elementów programu gospodarczego, które dotyczyły tworzeniu warunków umożliwiających sfinansowanie obietnic wyborczych bez niebezpieczeństwa zdestabilizowania finansów publicznych, można określić co najmniej mianem nieprofesjonalnych. W trakcie kampanii wyborczej słyszeliśmy zapewnienia o gotowych ustawach, które miały stanowić prawne oprzyrządowanie programu gospodarczego rządu. Dziś, widząc brak precyzji w formułowaniu elementów tego programu, a także zwłokę w przekazywaniu do Sejmu projektów tych ustaw, można mieć poważne wątpliwości co do rzetelności tych zapewnień.

Z dużym zainteresowaniem przeczytałem więc wywiad wicepremiera Mateusza Morawieckiego, opublikowany w „Rzeczpospolitej" 24 listopada, a także jego wypowiedzi z konferencji prasowej. Ponieważ, jak wynika z exposé, głównym źródłem finansowania obietnic wyborczych ma być przyspieszenie rozwoju Polski, można było oczekiwać, że wicepremier odpowiedzialny za rozwój przybliży nam metody i narzędzia, a zwłaszcza źródła finansowanie, które umożliwią realizację tych zamierzeń.

Banalne formułki

Niestety, to, co mówi wicepremier Morawiecki, można określić mianem pewnych rozważań koncepcyjno-filozoficznych dotyczących cech systemu gospodarczego, który zostanie ukształtowany w wyniku wdrożenia systemowych rozwiązań planowanych przez polityków PiS. Jakkolwiek te rozważania są ciekawe, to raczej oczekiwałbym wypowiedzi o bardziej konkretnym charakterze. Tymczasem tych konkretów jest niewiele, a te nieliczne nie rozwiewają zasadniczych wątpliwości. Przeważająca część wypowiedzi ministra Morawieckiego zawiera banalne, powtarzana od wielu lat formułki o potrzebie wspierania polskich firm, budowie silnej „marki Polski", zwiększeniu inwestycji, zwłaszcza w coraz bardziej zaawansowane procesy i technologie, które wzmocnią polski eksport i zwiększą zapotrzebowanie na wykwalifikowanych, dobrze zarabiających pracowników. Niewiele istotnych treści zawartych jest w zaklęciach o potrzebie zachęcania napływu inwestycji zagranicznych, ale takich, które są maksymalnie zaawansowane z punktu widzenia technologicznego, będąc rozsadnikiem nowych technologii, kreują współpracę z uczelniami i które spowodują, że w globalnym łańcuchu wartości dodanej będziemy przesuwać się coraz wyżej.

Pod tego typu sformułowaniami podpisze się zapewne każdy polityk, wyjąwszy zdecydowanych przeciwników kapitału zagranicznego. Tego typu zaklęcia były już wielokrotnie powtarzane. Zresztą tę rolę kapitał zagraniczny, chociaż zapewne w niewystarczającej mierze, już spełnia. Problem nie polega na tym, czy, ale w jaki sposób (za pomocą jakich mechanizmów i instrumentów) przyspieszyć te pozytywne tendencje w gospodarce, które już występują, oraz uruchomić nowe.

Niestety, z wypowiedzi wicepremiera odpowiedzialnego za rozwój niewiele dowiedzieliśmy się na temat tych mechanizmów. Problem ten był dostrzegany i analizowany już w okresie gospodarki planowanej centralnie. Wypowiedzi Morawieckiego na ten temat nie są więc zbyt oryginalne. Bez pokazania, w jaki sposób te negatywne cechy mają być zmienione, niewiele znaczą deklaracje o dążeniu do wypracowania skutecznych mechanizmów. Z niecierpliwością oczekuję, by zobaczyć, jak wicepremier Morawiecki będzie koordynował program rozwojowy rządu, którego celem jest unowocześnienie gospodarki, przyspieszenie eksportu, wdrożenie najnowszych technologii, z ministrem Tchórzewskim, który zapowiada budowę nowych kopalń węgla kamiennego. Jak rząd będzie zachęcać kapitał zagraniczny do inwestowania w nowoczesne technologie, skoro rządzący obóz polityczny wykazuje daleko idący sceptycyzm w odniesieniu do tego kapitału.

Niedosyt konkretów

Poruszane w wypowiedziach wicepremiera niektóre kwestie o bardziej szczegółowym charakterze budzą niedosyt. Wicepremier Morawiecki sformułował ciekawy pogląd na temat wzrostu PKB, stwierdzając, że nie każdy wzrost jest dobry. Jeżeli opiera się na nierównowadze zewnętrznej, to ma krótkie nogi. Inaczej mówiąc, można się domyślać, że Morawiecki nie jest nazbyt entuzjastycznym zwolennikiem kapitału zagranicznego. Oczywiście fakt, że ujemna międzynarodowa pozycja inwestycyjna, stanowiąca około 70 proc. PKB, pociąga za sobą konieczność płacenia różnych form wynagrodzenia dla kapitału zagranicznego w wysokości około 90 mld zł, nie jest korzystny. Trzeba jednak mieć świadomość, że gdyby nie napływ tego kapitału, to tempo wzrostu PKB i jego dzisiejszy poziom byłyby znacznie niższe lub też osiągnięcie obecnego poziomu PKB wymagałoby znacznego ograniczenia konsumpcji. Ten dylemat musi być jasno formułowany, jeżeli chcemy poważnie rozmawiać o polityce gospodarczej, w której kapitał krajowy ma być głównym źródłem finansowania rozwoju, tak mocno eksponowanego w exposé.

Jeżeli dobrze zrozumiałem, wicepremier Morawiecki uważa, że poprawa międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto Polski stanowi jedno z najważniejszych wyzwań stojących przed nowym rządem. Uznając słuszność tych intencji, warto jednak zapytać, w jaki sposób mają być urzeczywistnione. Niestety, wicepremier niewiele ma do powiedzenia w tej kwestii. Dlatego pytam: czy poprawa międzynarodowej pozycji inwestycyjnej Polski ma być osiągnięta poprzez wzrost polskich inwestycji za granicą czy też poprzez zmniejszenie zaangażowania kapitału zagranicznego w Polsce poprzez wykup przez podmioty krajowe (rząd?) akcji polskich firm będących w posiadaniu inwestorów zagranicznych, czyli np. w drodze deklarowanego przez PiS udomowienia banków?

Trzeba mieć jednak świadomość, że zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku oznaczałoby to rozdysponowanie oszczędności krajowych, które tym samym stałyby się niedostępne, na inwestycje w kraju, których wzrost jest bodaj najważniejszym deklarowanym priorytetem nowego rządu. Oczywiście pozostaje jeszcze jeden sposób finansowania rozwoju, a mianowicie zmniejszenie konsumpcji. Kłopot w tym, że zapowiadane programy socjalne będą raczej prowadziły do wzrostu konsumpcji w PKB. Niestety, te elementy programu gospodarczego rządu, które zostały zaprezentowane w exposé i w wypowiedziach wicepremiera, zawierają sprzeczne cele i nie da się ich równocześnie realizować.

Ogólnie o podatkach

W omawianym wywiadzie została poruszona także kwestia systemu podatkowego, którego uszczelnienie ma być najważniejszym źródłem finansowania socjalnych obietnic rządu. Niestety, i w tym przypadku mamy do czynienia z ogólnikami. Wiara w to, że w trakcie dwóch, trzech lat uda się zwiększyć dochody z VAT o 10 czy 20 mld zł, nie jest poparta żadnymi racjonalnymi argumentami, nie mówiąc już o tym, że jednak jest istotna różnica pomiędzy kwotą 10 a 20 mld zł.

Morawiecki słusznie zauważa, że wpływy z podatku CIT ustabilizowały się od mniej więcej dziesięciu lat na poziomie około 30 mld zł, mimo że przychody firm zwiększyły się w tym czasie niemal dwukrotnie. Wprawdzie wicepremier tego wprost nie stwierdza, ale sformułowanie, że „coś tu nie gra", sugeruje, że podziela pogląd o unikaniu opodatkowania, głównie przez przedsiębiorstwa zagraniczne poprzez zaniżanie zysku czy wręcz wykazywanie strat. Niestety, sprawa nie jest ani prosta, ani oczywista. Sektor przedsiębiorstw, który zanotował wzrost przychodów pomiędzy rokiem 2005 i 2015 o 85 proc., zwiększył także zysk brutto o 69 proc., a zysk netto o 80 proc. Na podobnym, w tym okresie, poziomie utrzymują się także wskaźniki rentowności. Dane te nie potwierdzają tezy o masowym ukrywaniu zysków przez przedsiębiorstwa. Udzielenie odpowiedzi na pytanie, dlaczego w tej sytuacji dochody z CIT nie wzrastają, wymaga pogłębionej analizy, która również wskazywałaby metody przeciwdziałania tej sytuacji. Oczekiwałbym, że rząd, który ma podobno gotowe projekty nowelizacji ustawy o CIT, podzieli się ze społeczeństwem posiadaną wiedzą na temat miejsc „wyciekania" CIT i metod uszczelnienia tych wycieków, chociaż oczywiście pytanie to winno być w pierwszej kolejności adresowane do ministra finansów. Do niego należałoby także skierować pytanie dotyczące sposobu wspomagania najmniejszych firm za pomocą obniżenia stawki CIT do 15 proc. Wprawdzie wicepremier Morawiecki stwierdził w wywiadzie dla TVP Info, że ten program nie będzie realizowany od razu, ale wygląda na to, że do członków rządu, z wicepremierem włącznie, nie może dotrzeć prosta informacja – najmniejsze firmy rozliczają się w systemie PIT, a nie CIT!