Potrzeba umieszczania w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku lub akcie poświadczenia dziedziczenia wzmianki o sposobie nabycia spadku – wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza – jest lekceważona przez sądy i notariuszy, choć może mieć istotne znaczenie praktyczne dla spadkobierców. Zmiany w kodeksie postępowania cywilnego, zarówno te, które weszły w życie, jak i oczekujące na to, nie umniejszają roli takiej wzmianki dla ochrony interesów spadkobierców.
Na początku warto przypomnieć, że Sąd Najwyższy w uchwale z 13 października 2010 r. (III CZP 64/10) stwierdził, że zakres kognicji sądu w postępowaniu o stwierdzeniu nabycia spadku i treść postanowienia kończącego to postępowanie wynika przede wszystkim z art. 670 i 677 k.p.c. Przepisy te wskazują, że sąd spadku wyjaśnia z urzędu, kto i z jakiego tytułu jest spadkobiercą, a w orzeczeniu wymienia, poza spadkodawcą, wszystkich spadkobierców oraz ich udziały. W praktyce sądowej powszechnie realizowany jest postulat wskazywania w postanowieniu także daty i miejsca zgonu spadkodawcy oraz tytuł powołania, a w razie dziedziczenia testamentowego – określenie testamentu, a przy dziedziczeniu ustawowym wskazanie stosunku małżeństwa albo stopnia pokrewieństwa spadkobierców. Sąd Najwyższy zwrócił też uwagę, że stosownie do art. 95f prawa o notariacie w sporządzanym przez notariusza akcie poświadczenia dziedziczenia nie wskazuje się sposobu nabycia spadku.
Stanowisko to podtrzymywane jest w orzecznictwie, o czym świadczy chociażby postanowienie Sądu Najwyższego z 21 stycznia 2015 r. (IV CZ 85/14).
Dobrze czy źle
Wspomniana na początku uchwała SN z 2010 r. wywołała pewne wątpliwości w doktrynie. Wątpliwa była ocena sądu co do tego, że „kwestia, czy zostały złożone oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, ma znaczenie tylko w określonym ustawowo przedziale czasu i z jednego tylko punktu widzenia; do czasu złożenia tych oświadczeń lub upływu terminu do ich złożenia nabycie spadku nie jest ostateczne" oraz, że „zawarcie w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku wzmianki co do sposobu przyjęcia spadku nie jest ani potrzebne, ani uzasadnione celem tego postępowania, natomiast spory związane z zakresem odpowiedzialności za długi spadkowe zarówno dłużnicy, jak i wierzyciele muszą rozwiązywać w drodze innych postępowań sądowych".
Mimo stwierdzenia, iż „zaletą takiej wzmianki jest to, że wierzyciele otrzymują informację o ograniczonej odpowiedzialności spadkobiercy (spadkobierców) z tytułu długów spadkowych", Sąd Najwyższy stwierdził, iż „z punktu widzenia wierzycieli nie ma prawnego znaczenia okoliczność, że w postanowieniu sąd dokonał wzmianki lub jej zaniechał. Wzmianka nie przesądza definitywnie kwestii odpowiedzialności spadkobiercy z tytułu długu spadkowego, i odwrotnie, brak wzmianki nie szkodzi uprawnieniom wierzyciela".
