Kiedy funkcjonariusze służb mundurowych muszą informować o swoim hobby

Funkcjonariusze służb mundurowych nie mogą tak jak cywile sami decydować o tym, do jakiej organizacji czy stowarzyszenia się zapiszą i jaką działalność „po służbie" będą prowadzić. Niektóre formy aktywności są im, bowiem zabronione, inne wymagają zezwolenia, a jeszcze inne mogą być podejmowane, ale tylko za wiedzą przełożonych.

Od polityki z daleka

Strefę zakazaną dla mundurowych stanowi polityka. Poszczególne pragmatyki w różnym stopniu ograniczają jednak tego typu aktywność swoich funkcjonariuszy. Ustawy: o Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej czy Służbie Więziennej zabraniają im tylko bycia członkiem partii politycznej. Przewidują też automatyczne (z mocy ustawy) ustanie takiego członkostwa z chwilą przyjęcia funkcjonariusza do służby gdyby on sam o takim członkostwie „zapomniał".

Pozostałe służby mundurowe idą dalej. Funkcjonariuszowi Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu nie wolno zapisać się do partii, ale też nie może on uczestniczyć w jej działalności lub w działalności na jej rzecz. Co jak się wydaje dla funkcjonariuszy np. Policji nie jest zabronione. Jak widać jedne formacje zadawalają się tylko formalnym odseparowaniem funkcjonariusza od działalności politycznej, innym zależy też na jego faktycznym wymiarze.

Podobne ograniczenia jak funkcjonariuszy ABW i AW dotyczą funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego, Biura Ochrony Rządu i Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Najszerzej kwestie te reguluje ustawa o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych. Z art. 106 tej ustawy wynika, że w czasie pełnienia zawodowej służby wojskowej żołnierzowi zawodowemu nie wolno:

- być członkiem partii politycznej ani stowarzyszenia, organizacji lub ruchu obywatelskiego, stawiających sobie cele polityczne (jego dotychczasowe członkostwo w takich podmiotach ustaje z dniem rozpoczęcia pełnienia zawodowej służby wojskowej);

- brać udziału w zgromadzeniach o charakterze politycznym; nie dotyczy to zgromadzeń związanych z wyborami władz państwowych i samorządowych (żołnierzom zawodowym uczestniczącym w takich zgromadzeniach nie wolno jednak nosić umundurowania oraz odznak i oznak wojskowych);

- prowadzić działalności politycznej.

Ograniczone prawa obywatelskie

Tego typu zakazy stanowią niewątpliwie ograniczenie praw obywatelskich. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego są one jednak usprawiedliwione. Jak uznał, bowiem TK w uchwale z 24 kwietnia 1996 r. (W 14/95, OTK ZU Nr 2/1996, s. 136) „konstytucyjne prawo zrzeszania się obywateli w partie polityczne nie wyklucza możliwości ustanowienia przez ustawodawcę jego granic, czy też procedur prawnych korzystania z niego. (...) wolności obywateli nie mają charakteru absolutnego i mogą podlegać ograniczeniom".

Stowarzyszenia też pod kontrolą

Bardziej liberalne zasady dotyczą uczestnictwa funkcjonariuszy w innego rodzaju stowarzyszeniach i organizacjach. Choć i tu obowiązują pewne ograniczenia. Tylko strażacy mogą należeć do takich stowarzyszeń bez żadnych warunków wstępnych ani dodatkowych obowiązków. Zależy to wyłącznie od ich woli i nikt nie musi o tym wiedzieć.

W większości pozostałych formacji o swojej przynależności do stowarzyszeń krajowych działających poza służbą funkcjonariusze muszą jednak informować przełożonych. Tak jest w Policji, Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Biura Ochrony Rządu, Służby Więziennej oraz wojsku. Przy czym w wojsku takie powiadomienie musi być pisemne.

Z przepisów nie wynika, kiedy taka informacja musi trafić do przełożonego. Oznacza to, że funkcjonariusz może ją przekazać zarówno przed jak i już po zapisaniu się do danego stowarzyszenia. Nie powinien jednak z tym długo zwlekać. Chodzi o to, aby przełożony jak najwcześniej miał świadomość takiego zaangażowania podwładnego i zawsze wtedy, gdy będzie to konieczne mógł podjąć odpowiednie kroki (np. wyłączyć funkcjonariusza z określonej sprawy) w razie, gdy np. dane stowarzyszenie miałoby być przedmiotem działań danej służby.

W CBA samo powiadomienie jednak nie wystarczy, funkcjonariusze mogą należeć do stowarzyszeń krajowych działających poza służbą pod warunkiem uzyskania na to zezwolenia szefa CBA.

Działalność międzynarodowa za zezwoleniem

Inaczej wygląda sytuacja, gdy w grę wchodzi przynależność do organizacji lub stowarzyszeń zagranicznych albo międzynarodowych. Tu funkcjonariusz nie może sam podejmować decyzji czy chce do nich należeć czy nie. Jeśli chce do nich wstąpić musi wcześniej uzyskać zgodę odpowiedniego przełożonego, czyli:

- w Policji – Komendanta Głównego Policji lub upoważnionego przez niego przełożonego;

- w Straży Granicznej – komendanta głównego SG;

- w Państwowej Straży Pożarnej – komendanta głównego PSP;

- w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i w Agencji Wywiadu – szefa właściwej agencji lub upoważnionego przez niego przełożonego;

- w Służbie Kontrwywiadu Wojskowego i w Służbie Wywiadu Wojskowego – szefa odpowiednio SKW albo SWW;

- w Biurze Ochrony Rządu – ministra właściwego do spraw wewnętrznych lub upoważnionego przez niego przełożonego;

- w Centralnym Biurze Antykorupcyjnym – szefa CBA;

- w Służbie Więziennej – dyrektora generalnego lub upoważnionego przez niego przełożonego;'

- w wojsku – ministra obrony narodowej.

Przy czym w przypadku wojska zezwolenia takie może być przez ministra obrony narodowej zawieszone lub cofnięte, jeżeli wymagają tego względy ochrony informacji niejawnych oraz potrzeby Sił Zbrojnych.

Szczegółowy tryb postępowania w tego typu sprawach określa rozporządzenie ministra obrony narodowej z 20 lutego 2004 r. w sprawie udzielania żołnierzom zawodowym zezwoleń na przynależność do stowarzyszenia i innej organizacji zagranicznej lub międzynarodowej (DzU nr 40, poz. 366). Wynika z niego m.in., że w sprawach udzielania żołnierzowi zawodowemu zezwolenia na przynależność do stowarzyszenia i innej organizacji zagranicznej lub międzynarodowej minister obrony narodowej rozstrzyga w formie decyzji. Ta sama forma zastrzeżona jest dla zawieszenia i cofnięcia udzielonego zezwolenia.

Inaczej kwestię te reguluje § 5 rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z 14 czerwca 2002 r. w sprawie właściwości organów i jednostek organizacyjnych Straży Granicznej w sprawach wynikających ze stosunku służbowego funkcjonariuszy Straży Granicznej oraz trybu postępowania w tych sprawach (DzU nr 91, poz. 814 ze zm.). Zgodnie z nim, załatwienie sprawy osobowej dotyczącej udzielenia funkcjonariuszowi zezwolenia m.in. na przynależność do organizacji lub stowarzyszeń zagranicznych lub międzynarodowych polega na pisemnym zawiadomieniu zainteresowanego o udzielonym zezwoleniu lub odmowie jego dzielenia.

Ranga organizacji bez znaczenia

Warto pamiętać, że poszczególne ustawy pragmatyczne poza podziałem na krajowe i zagraniczne nie precyzują, o jakie stowarzyszenia i organizacje chodzi. Oznacza to, przynależność do każdej z nich bez względu na jej charakter (np. naukowy, hobbystyczny, sportowy czy charytatywny) zasięg działania (lokalny czy np. ogólnokrajowy) wymaga wypełnienia przez funkcjonariuszy określonych w przepisach obowiązków. A za ich zlekceważenie grozi im odpowiedzialność dyscyplinarna.

podstawa prawna: Art. 63, art. 67 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn. DzU z 2015 r. poz. 355 ze zm.),

podstawa prawna: Art. 67, art.72 ustawy z 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (tekst jedn. DzU z 2014 r. poz. 1402 ze zm.)

podstawa prawna: Art. 106-108 ustawy z 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (tekst jedn. DzU z 2014 r. poz. 1414 ze zm.)

podstawa prawna: Art.57c, art.58 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 603 ze zm.)

podstawa prawna: Art. 81 ustawy z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (tekst jedn. DzU z 2015 r. poz. 1929 ze zm.)

podstawa prawna: Art. 40 ustawy z 9 czerwca 2006 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 740 ze zm.)