Szczepionka przeciw malarii jest skuteczna

To ogromny sukces naukowców od dziesięcioleci próbujących opanować najgroźniejszą chorobę zakaźną świata. Na malarię tylko w 2015 roku zapadło 214 mln osób. Szacuje się, że każdego roku umiera z jej powodu od 400 do 500 tys. zakażonych.

Nie ma na nią – jeszcze – szczepionki, a wywołujące chorobę pierwotniaki Plasmodium z czasem nabywają odporności na leki.

Badania przeprowadzili niemieccy naukowcy z Uniwersytetu w Tybindze, Instytutu Medycyny Tropikalnej oraz Niemieckiego Centrum Chorób Zakaźnych (DZIF) we współpracy z amerykańską firmą biotechnologiczną Sanaria. Jej kandydat na szczepionkę – preparat PfSPZ-CVac – dał stuprocentową ochronę przed malarią.

Trzy miesiące spokoju

Malarię wywołują jednokomórkowe pierwotniaki z rodzaju Plasmodium – najczęściej jest to Plasmodium falciparum, zarodziec sierpowaty, powodujący malarię o najpoważniejszym przebiegu. Do zakażenia dochodzi po ukąszeniu człowieka przez przenoszące pewną formę pasożyta komary z rodzaju Anopheles. To właśnie na zarodźcach sierpowatych skupili się specjaliści z Sanarii.

Ich szczepionka jest dość niezwykła – zawiera żywe i w żaden sposób nie osłabione pierwotniaki. Towarzyszy im jednak znany od dawna lek przeciwpasożytniczny – chlorochina. Dotąd większość wysiłków biologów koncentrowała się na stworzeniu szczepionki zawierającej pojedyncze białka charakterystyczne dla pasożytów. To podejście okazało się jednak nieskuteczne.

W testach wzięło udział 68 zdrowych ochotników, żaden z nich nie przechodził wcześniej malarii. Najlepsze efekty zespół prof. Petera Kremsnera i dr Benjamina Mordmüllera osiągnął u dziewięciu badanych, u których odporność na zakażenie utrzymywała się przez ponad dziesięć tygodni. Informują o tym na łamach dzisiejszego wydania magazynu „Nature".

Ochotnicy otrzymali trzy dawki szczepionki w miesięcznych odstępach. Sposób szczepienia, jak i stosunkowo krótki okres utrzymującej się odporności wskazuje, że szczepionka Sanarii będzie skuteczna głównie dla podróżnych czasowo przebywających na terenach, gdzie malaria występuje. Aby ochronić ludzi żyjących np. w Afryce, gdzie notuje się 90 proc. przypadków zachorowań, szczepionka musi działać dłużej. Szczególne znaczenie będzie to miało dla ochrony najmłodszych – trzy czwarte ofiar malarii to dzieci do piątego roku życia.

– Przez zaszczepienie żywymi i w pełni aktywnymi patogenami uzyskaliśmy bardzo silną odpowiedź układu odpornościowego – przekonuje dr Mordmüller. – Co więcej, nasze dane pokazują, że jest ona dość stabilna i trwała. Być może czas działania przekroczy dziesięć tygodni.

Kryjówka w wątrobie

Po ukąszeniu komara i zakażeniu, pasożyty wraz z krwią migrują do wątroby. Tam przekształcają się i namnażają. Następnie są uwalniane i atakują czerwone krwinki – to wtedy pojawiają się objawy malarii. Problem polega jednak na tym, że od ukąszenia do przeniknięcia do wątroby mija zaledwie kilkadziesiąt minut. Nasze leukocyty nie zdążą zniszczyć wszystkich. A chlorochina nie działa w wątrobie. Stąd pomysł, aby podać lek razem z pasożytami.

– Ochrona prawdopodobnie wynika z aktywacji przeciwciał i specyficznych limfocytów T w odpowiedzi na obecność pasożytów w wątrobie – mówi prof. Kremsner. – Co istotne, szczepionka nie wywołała istotnych negatywnych efektów ubocznych.