Prof. Andrzej Kisielewski: Nasze protesty są aktem desperacji

Rzeczpospolita: Dlaczego uważa pan, że konstytucja dla nauki ministra Jarosława Gowina jest zagrożeniem dla uczelni wyższych?

Prof. Andrzej Kisielewski, przewodniczący KZ NSZZ Solidarność na Uniwersytecie w Białymstoku: Największe obawy, nie tylko moje, budzi pomysł wprowadzenia rad uczelni. Rady, w większej części złożone z osób spoza uczelni, mają wybierać rektorów albo wskazywać kandydatów na rektorów. Mają także kontrolować zarządzanie uczelniami. Niepokoją nas również nowe zasady kategoryzacji i finansowania uczelni. Zagrożenie widzę także w sposobie oceniania dokonań naukowców i pracy dydaktycznej i związanym z tym zjawiskiem tzw. punktozy, czyli przeliczania wszelkich przejawów życia akademickiego na punkty.

Osoby do rad mają być wybierane przez senat uczelni.

Istnieje niebezpieczeństwo, że radę zdominują politycy lub lokalni biznesmeni, którzy nie będą znali specyfiki działania uczelni i nie będą rozumieli realiów życia akademickiego.

Minister Gowin przypomina, że takie organy są wprowadzane w wielu krajach europejskich.

Tak, ale one są wytworem tamtejszej wieloletniej tradycji akademickiej i funkcjonują w innym kontekście ekonomicznym, kulturowym i społecznym. U nas rady mogą przeobrazić się w lokalne koterie. Ustawa wzmacnia także władzę rektora, a to oznacza ograniczenie autonomii akademickiej. Rady będą miały władzę decydowania o najważniejszych sprawach dotyczących życia akademickiego. Dzięki ustawie zostaną wyeliminowane z życia akademickiego ciała kolegialne, jakimi były dotychczas rady wydziałów, co wzmocni tylko hierarchiczność struktury organizacyjnej uczelni. Obawy budzi także scentralizowana władza rektora. Polskie uczelnie mogą przeobrazić się w hierarchiczne struktury zarządzane w sposób autokratyczny przez rektorów i rady. W uczelniach prowincjonalnych może to grozić autorytaryzmem, trudnym do wyobrażenia na przykład w Warszawie czy Krakowie.

Dlaczego miałyby zostać zmarginalizowane uczelnie, które znajdują się poza dużymi centrami akademickimi?

Ustawa jest skonstruowana w taki sposób, że najlepiej będą finansowane uczelnie największe, znajdujące się w największych polskich miastach. To one otrzymają największe finansowanie. Pozostałe uczelnie, mniejsze, młode i znajdujące się z reguły na prowincji, siłą rzeczy otrzymają dotacje znacznie mniejsze. Istnieje więc obawa, że największe uczelnie będą wysysały pieniądze z systemu finansowania, w którym pula do podziału wzrosnąć ma jedynie nieznacznie. Doprowadzi to podziału cywilizacyjnego na Polskę A i B.

Dlaczego niepokojące są wprowadzane kryteria oceny pracy naukowej i dydaktycznej Uniwersytetu w Białymstoku?

Proponowane w ustawie kryteria oceny naukowej są chore nie tylko w ocenie koleżanek i kolegów pracujących na Uniwersytecie w Białymstoku. Krytykowali je eksperci z Biura Analiz Sejmowych, Komitet Kryzysowy Humanistyki Polskiej, Krajowa Sekcja Nauki NSZZ Solidarność i zdecydowana większość przedstawicieli polskiego środowiska akademickiego. Podstawą oceny pracy naukowej są bowiem punkty uzyskiwane za publikacje naukowe, co już dawno zrodziło wspomniane już zjawisko „punktozy", czyli publikowania nie po to, aby coś nowego powiedzieć, ale by zdobyć punkty. Liczy się zatem nie jakość prac naukowych, lecz uzyskane za ich opublikowanie punkty. One stanowią podstawę tzw. oceny parametryzacyjnej uczelni. W związku z tym polskie uniwersytety coraz bardziej przypominają przedsiębiorstwa, których zadaniem jest produkcja punktów. Ustawa to zjawisko umacnia.

Co to oznacza dla uczelni wyższych?

Im więcej uczelnia zdobędzie punktów, tym wyższą ocenę parametryzacyjną uzyska i dzięki temu dostanie większą dotację z ministerstwa.

Założeniem ministra jest, że po wprowadzeniu ustawy 2.0 nauka w Polsce osiągnie poziom światowy.

Miarą owego poziomu mają być odpowiednio wysokie pozycje polskich uczelni w światowych rankingach. A wszystko to ministerstwo zamierza osiągnąć przy minimalnych nakładach finansowych na szkolnictwo wyższe. Przypomnę, że Polska w tej chwili znajduje się na jednej z ostatnich pozycji w krajach Unii pod względem poziomu finansowania nauki i szkolnictwa wyższego. Jest to czwarte miejsce od końca wśród państw skupionych w OECD.

Minister Gowin powiedział, że ustawa da wzrost autonomii uczelni i przez 2,5 roku konsultował treść ustawy z wszystkimi grupami środowiska akademickiego.

Zacznijmy od konsultacji. Minister Gowin nie uwzględniał w pracach na ustawą głosów krytycznych, zwłaszcza dotyczących najważniejszych w niej zapisów. Wiem, że organizował na przykład konferencje z wygłaszanymi referatami, na których nie było dyskusji. Natomiast twierdzenie o wzroście autonomii zaskakuje. Dzięki ustawie ona jest właśnie zagrożona. Obawa przed utratą autonomii stała się powodem protestów w Białymstoku, Warszawie, Krakowie i wielu innych uczelniach.

Brał pan udział w proteście przeciwko ustawie Gowina. Rządzący przekonują, że protesty są polityczne, a w środowisku protestujących są środowiska lewicowe.

Nasz protest nie miał podłoża politycznego. Zorganizowały go wspólnie wszystkie związki zawodowe działające na Uniwersytecie w Białymstoku – Solidarność, ZNP i Związek Bibliotekarzy. Od kilku lat związki tworzą tu zgodnie i sprawnie działający blok, co może zaskakiwać na tle typowych w Polsce podziałów i swarów. Zasadą jednak jest, że związki zajmują się działalnością ściśle związkową, a nie polityczną. Nasz protest miał wsparcie Regionu Podlaskiego Solidarności, ale to mieściło się w statutowych zadaniach związku zawodowego. W białostockim proteście brały udział osoby o bardzo różnych poglądach politycznych.

Pan jest przeciwnikiem PiS lub ma poglądy lewicowe?

Nie sympatyzuję i nie współpracuję z jakąkolwiek partią polityczną.

Dlaczego protest organizowany jest dopiero teraz, kiedy skończyły się już konsultacje ministerialne i prace sejmowej komisji nad projektem?

Nasze protesty są aktem desperacji. Nie były brane pod uwagę petycje pisane przez bardzo różne gremia. Zlekceważono krytyczne uwagi o ustawie ekspertów z Biura Analiz Sejmowych, różnych grup naukowców, krytyczną ocenę związkowców z Krajowej Sekcji Nauki NSZZ Solidarność. Efektem takiego stanu stały się protesty.