Prawa konsumentów: jak powinna być podana cena

Za naruszenie przepisów wynikających z ustawy o informowaniu o cenach towarów i usług (DzU z 2014 r., poz. 915) przedsiębiorcy grozi kara w wysokości 20 tys. zł, a przy recydywie może być nawet wyższa. Warto więc pamiętać i zadbać o to, aby wszystkie informacje o wartości produktu były aktualne, dobrze widoczne i nie budziły wątpliwości. Tym bardziej że normy zawarte w przywołanej ustawie nastawione są prokonsumencko (patrz w szczególności art. 5 ustawy).

Tymczasem, jak wynika z danych Inspekcji Handlowej, wielu przedsiębiorców, czy to przez nieuwagę, czy też świadomie nie stosuje się do narzuconych reguł. Przykładowo: nie powinno dochodzić do sytuacji, w których klient ogląda nową kolekcję odzieży, ale nie może znaleźć na kurtce, która mu się podoba, jej ceny. Wprawdzie może oczywiście podejść do sprzedawcy i poprosić o jej sprawdzenie, ale zgodnie z prawem nie powinien być do tego zmuszany. Podobnie wchodząc do restauracji, baru, fryzjera lub zakładu zegarmistrzowskiego od razu na wejściu powinna go witać informacja o cenach produktów lub usług. Wreszcie nie może być tak, aby cena wywieszona na lub w pobliżu produktu różniła się od tej podawanej przy kasie.

Wracając do danych Inspekcji Handlowej, to w ubiegłym roku wydała ona ponad 600 decyzji dotyczących nieprawidłowego informowania o cenach, a suma nałożonych na przedsiębiorców kar przekroczyła 300 tys. zł. Na co najczęściej zwracali uwagę inspektorzy, a co powinno być jednocześnie wskazówką dla innych przedsiębiorców?

Z zebranych informacji wynika, że najczęściej firmy miały trudności z przestrzeganiem obowiązku uwidaczniania cen jednostkowych (za litr, metr albo kilogram produktu), a także podawaniem spójnych danych o cenach, czyli jednolitej informacji umieszczanej przy towarze oraz w kasie. Pozostałe nieprawidłowości to m.in. stosowanie „widełek" cenowych bez jasnej informacji, od czego zależy konkretny koszt ponoszony przez klienta.

Podstawowa informacja

W celu uniknięcia ewentualnej kary (w przypadku kontroli) warto więc pamiętać, że cena to podstawowa informacja, której musi udzielić przedsiębiorca konsumentowi przed zakupem. Dlatego powinna być dostępna na wywieszce na półce – w sklepie, kiosku, na poczcie – lub w cenniku. Oprócz ceny musi się na niej znaleźć także cena jednostkowa, a więc przeliczenie na odpowiednią jednostkę miary (litr, kilogram, metr). W sposób niebudzący wątpliwości mówi o tym art. 4. ustawy o informowaniu o cenach towarów i usług, zgodnie z którym w miejscu sprzedaży detalicznej i świadczenia usług uwidacznia się cenę oraz cenę jednostkową towaru (usługi) w sposób jednoznaczny, niebudzący wątpliwości oraz umożliwiający porównanie cen. W przypadku obniżki ceny uwidacznia się także informację o przyczynie wprowadzenia obniżki.

Warto przypomnieć, że zgodnie z przepisami (art. 3) cena to wartość wyrażona w jednostkach pieniężnych, którą kupujący jest obowiązany zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę. W cenie uwzględnia się podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów sprzedaż towaru (usługi) podlega obciążeniu podatkiem od towarów i usług (VAT) lub podatkiem akcyzowym. Przez cenę rozumie się również stawkę taryfową.

Inne przepisy

Do ceny i obowiązku jej podawania w sposób niewprowadzający w błąd odnoszą się także inne przepisy. Zgodnie z art. 8 pkt 3 ustawy o prawach konsumenta (DzU z 2014, poz. 927) najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta, o ile informacje te nie wynikają już z okoliczności, w sposób jasny i zrozumiały o łącznej cenie lub wynagrodzeniu za świadczenie wraz z podatkami, a gdy charakter przedmiotu świadczenia nie pozwala, rozsądnie oceniając, na wcześniejsze obliczenie ich wysokości – sposobie, w jaki będą one obliczane, a także opłatach za dostarczenie, usługi pocztowe oraz jakichkolwiek innych kosztach, a gdy nie można ustalić wysokości tych opłat – o obowiązku ich uiszczenia. W razie zawarcia umowy na czas nieoznaczony lub umowy obejmującej prenumeratę przedsiębiorca ma obowiązek podania łącznej ceny lub wynagrodzenia obejmującego wszystkie płatności za okres rozliczeniowy, a także wszystkich kosztów, które konsument jest zobowiązany ponieść.

Praktyki rynkowe

Z kolei w myśl ustawy o przeciwdziałaniu nie- uczciwym praktykom rynko- wym (DzU z 2007 r. nr 171, poz. 1206 ze zm.), niepodawanie ceny, manipulowanie nią lub określanie jej w sposób mogący wprowadzić konsumenta w błąd może zostać uznane za nieuczciwą praktykę rynkową.

Przypomnijmy, że zgodnie z art. 4 tej ustawy, praktyka rynkowa stosowana przez przedsiębiorców wobec konsumentów jest nieuczciwa, jeżeli jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu. Za nieuczciwą praktykę rynkową uznaje się w szczególności praktykę rynkową wprowadzającą w błąd oraz agresywną praktykę rynkową, a także stosowanie sprzecznego z prawem kodeksu dobrych praktyk.

Z kolei w myśl art. 5 praktykę rynkową uznaje się za działanie wprowadzające w błąd, jeżeli w jakikolwiek sposób powoduje ono lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął. Wprowadzające w błąd działanie może w szczególności dotyczyć ceny, sposobu obliczania ceny lub istnienia szczególnej korzyści cenowej (art. 5 ust. 3 pkt 5).

Przyjazna wykładnia

Z kolei wracając do ustawy o informowaniu o cenach towarów i usług, to zgodnie z art. 5, w przypadku rozbieżności lub wątpliwości co do ceny za oferowany towar lub usługę konsument ma prawo do żądania sprzedaży towaru lub usługi po cenie dla niego najkorzystniejszej. Zatem w interesie przedsiębiorcy jest kontrolować, aby wszystkie ceny, czy to znajdujące się bezpośrednio na produkcie, czy obok niego były zgodne z tymi, które są ostatecznie wyświetlane w sklepowej kasie. W przeciwnym wypadku naraża się na stratę, tym bardziej że nie wolno mu odmówić sprzedaży towaru, który znajduje się w sklepie i nie jest jednocześnie wyraźnie oznakowany jako zarezerwowany (dla innego klienta) lub stanowiący wyłącznie część wystawy.

Zgodnie bowiem z art. 135 Kodeksu wykroczeń, kto, zajmując się sprzedażą towarów w przedsiębiorstwie handlu detalicznego lub w przedsiębiorstwie gastronomicznym, ukrywa przed nabywcą towar przeznaczony do sprzedaży lub umyślnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia sprzedaży takiego towaru, podlega karze grzywny. Z kolei w myśl art. 24 § 1 grzywnę, co do zasady, wymierza się w wysokości od 20 zł do 5 tys. złotych.

Zmienione przepisy wykonawcze

Na stronie Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów umieszczone zostały podstawowe informacje o cenach i sposobach informowania o nich, na które przedsiębiorcy powinni zwrócić szczególną uwagę. I tak urząd antymonopolowy przypomina, że:

- cena jednostkowa to cena za kilogram, metr, litr, sztukę. W łatwy sposób pozwala konsumentowi porównać ceny podobnych artykułów. Gdy spojrzymy na cenę za np. litr, może się okazać, że dotyczy produktu o mniejszej objętości niż oferowanego przez innego producenta w tej samej cenie. Np. płyn do mycia naczyń: 400 ml, 2,99 zł – cena za litr 7,47 zł,

- przepisy nie wymagają, aby cena znajdowała się na każdym towarze, dlatego sprzedawcy powinni pamiętać o tym, że napisy na wywieszkach i w cennikach muszą być wyraźne i czytelne, umieszczone w miejscu ogólnodostępnym i dobrze widocznym dla konsumentów na towarze, bezpośrednio przy nim lub w jego bliskości. Tak aby każdy konsument wiedział, co kupuje i ile musi zapłacić, bez konieczności pytania o cenę,

- podana cena musi być zawsze ostateczna (brutto). Nieuczciwą praktyką rynkową jest podawanie niższych, bo nieuwzględniających podatku, cen, np. w reklamach, gazetkach promocyjnych, a następnie doliczanie podatku dopiero w momencie zapłaty należności,

- niższa cena na wywieszce, ale wyższa w kasie? W takiej sytuacji konsument ma prawo kupić produkt po tej cenie, która jest dla niego najkorzystniejsza,

- w salonach fryzjerskich, gabinetach stomatologicznych, punktach fotograficznych, restauracjach i tym podobnych cennik powinien być umieszczony w widocznym miejscu. Koszt usługi musi określać jej rodzaj i zakres, np. pranie chemiczne garnituru, montaż mebli – koszt za godzinę pracy. Decydując się na usługi remontowe, wykonawca musi wcześniej poinformować klienta, czy oferowana cena obejmuje wykorzystane materiały,

- cennik w restauracji powinien być wywieszony w miejscu ogólnodostępnym najczęściej przy wejściu do lokalu. Powinny się w nim znaleźć wszystkie niezbędne informacje, w tym powiązanie ceny z potrawą, napojem, przede wszystkim podanie jej pełnej nazwy oraz tego, co i w jakiej ilości składa się na danie – czy jest to np. kotlet z surówką, czy może warzywa będzie trzeba zamówić dodatkowo.

Kodeks wykroczeń i ceny produktów

Oprócz przywołanego w tekście art. 135 kodeksu wykroczeń, także inne zawarte w nim przepisy odnoszą się do ceny produkt. Przykładowo, art. 134 § 1 wskazuje, że kto przy sprzedaży towaru lub świadczeniu usług oszukuje nabywcę co do ilości, wagi, miary, gatunku, rodzaju lub ceny, jeżeli nabywca poniósł lub mógł ponieść szkodę nieprzekraczającą 100 złotych, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

Art. 136 § 1 mówi o tym, że kto z towarów przeznaczonych do sprzedaży umyślnie usuwa utrwalone na nich oznaczenie określające ich cenę, termin przydatności do spożycia lub datę produkcji, jakość lub ilość nominalną, gatunek lub pochodzenie, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. Natomiast w myśl § 2, kto przeznacza do sprzedaży towary z usuniętym trwałym oznaczeniem ich ceny, terminu przydatności do spożycia lub daty produkcji, jakości, gatunku lub pochodzenia albo towary niewłaściwie oznaczone, podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny do 1,5 tys. złotych.

Wreszcie zgodnie z art. 138, kto, zajmując się zawodowo świadczeniem usług, żąda i pobiera za świadczenie zapłatę wyższą od obowiązującej albo umyślnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia świadczenia, do którego jest obowiązany, podlega karze grzywny.