W branży budowlanej powszechne jest stosowanie kaucji gwarancyjnych, jako formy zabezpieczenia należytego wykonania umów o roboty budowlane. Strony umowy przewidują, że wynagrodzenie wynikające z faktur dokumentujących wykonane etapy robót budowlanych płatne jest przez inwestora po zatrzymaniu kaucji, stanowiącej określony procent wartości każdej faktury. Kaucje powodują spory pomiędzy podatnikami (będącymi wykonawcami robót budowlanych) a organami podatkowymi. Różnice co do ich skutków podatkowych ujawniają się m.in. w sytuacji, gdy inwestor nie zwraca wykonawcy zatrzymanych przez siebie kwot a ten, wobec problemów z płynnością finansową, sprzedaje przysługującą mu wobec inwestora wierzytelność poniżej wartości wierzytelności, a więc ze stratą.
Zdaniem fiskusa to odrębna umowa
Organy podatkowe powołują się na art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o CIT, który wyklucza z kosztów uzyskania przychodów stratę z tytułu odpłatnego zbycia wierzytelności, chyba że wierzytelność ta uprzednio, na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy o CIT, została zarachowana jako przychód należny. W ocenie organów podatkowych, wierzytelność z tytułu kaucji gwarancyjnej nie jest u podatnika, któremu przysługuje, należnością uprzednio zarachowaną do przychodów należnych na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy o CIT (por. interpretację Izby Skarbowej w Katowicach z 17 maja 2016 r., IBPB-1-2/4510-232/16/AK).
Organy podatkowe tłumaczą swoje stanowisko neutralnością kaucji w CIT. Wywodzą, że kaucja wynika z odrębnego (obok kontraktu budowlanego) stosunku umownego, łączącego inwestora z wykonawcą. Jego treścią jest obowiązek wpłaty przez wykonawcę kwoty kaucji inwestorowi. Następnie dochodzi do jej potrącenia z należną wykonawcy kwotą za wykonane roboty budowlane.
Istnieją więc dwie wierzytelności pieniężne. Jedna przysługuje wykonawcy wobec inwestora na podstawie umowy o roboty budowlane. Druga to wierzytelność inwestora względem wykonawcy o zapłatę kaucji gwarancyjnej. Dla wykonawcy przychodem należnym jest wyłącznie wierzytelność za wykonane roboty budowlane. Wierzytelność z tytułu kaucji pozostaje natomiast dla stron umowy neutralna podatkowo. Ze względu na swój niedefinitywny charakter (kaucja jest zwracana po spełnienia warunków określonych w umowie), kwota wpłacana tytułem kaucji nie jest ani przychodem (dla inwestora) ani kosztem uzyskania przychodów (dla wykonawcy). W konsekwencji, strata wygenerowana w związku ze zbyciem wierzytelności z tytułu kaucji gwarancyjnej, nie może stanowić kosztu podatkowego.
Stanowisko organów podatkowych należy jednak ocenić jako błędne. Nie uwzględnia ono charakteru prawnego kaucji gwarancyjnych stosowanych w budownictwie. W konsekwencji, organy błędnie wywodzą także o skutkach podatkowych zbycia wierzytelności z tytułu kaucji gwarancyjnej, odmawiając rozliczenia straty z jej zbycia w kosztach uzyskania przychodów.