- w sprawach małżonka biegłego, jego krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;
- w sprawach osób związanych z biegłym z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
- w sprawach, w których biegły był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym lub adwokatem jednej ze stron.
Brak zwolnienia biegłego z obowiązku objęcia funkcji, w sytuacjach opisanych w czterech punktach powyżej, może stanowić dla strony podstawę apelacji od niekorzystnego wyroku.
Opinia jako wynik pracy
Biegły odgrywa swoją rolę w postępowaniu przedstawiając sądowi opinię w zakresie wskazanym w postanowieniu dopuszczającym dowód z opinii biegłego. Zgodnie z przepisami k.p.c., to nie biegły jest dowodem w sprawie, lecz sporządzona przez niego opinia.
Opinia może zostać przedstawiona w formie pisemnej lub ustnej. O formie opinii decyduje sąd. W przeważającej mierze sąd zleca przedstawienie opinii na piśmie >patrz ramki.
Można krytykować
Przy dowodzie z opinii biegłego należy pamiętać, że adresatem opinii jest sąd, który w postępowaniu pełni rolę bezstronnego arbitra. To sąd ocenia przydatność opinii z punktu widzenia celów procesowych, jakie ma ona spełnić, czyli ułatwić sądowi rozstrzygnięcie kwestii wymagających posiadania wiedzy eksperckiej.
Sąd uwzględnia poziom wiedzy biegłego, sposób motywowania przez niego przedstawionego w opinii stanowiska, zgodności treści opinii z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, podstaw teoretycznych opinii, jak również stopnia stanowczości wyrażonych w niej konkluzji. Sąd przyjmuje opinię, gdy uzna, że wnioski w niej zawarte zostały przedstawione w sposób kategoryczny, jasny i przekonujący. Dzięki temu opinia umożliwia sądowi uznanie za wyjaśnioną znaczącą dla postępowania okoliczność. W konsekwencji, sąd nie widzi potrzeby uzupełniania opinii czy też sporządzania nowej opinii przez innego biegłego. Ponieważ przyjęte jest, że sąd nie ma obowiązku dążenia do sytuacji, w której również strony zostaną przekonane do wniosków przedstawionych w opinii, wystarczy, że biegły przekona swoją opinią sąd.
Strona nie jest jednak bezbronna w sytuacji, gdy opinia biegłego jest dla niej nie do zaakceptowania ze względu na występujące w niej błędy merytoryczne, logiczne, brak spójności lub logiki w zawartych w niej wnioskach >patrz ramki.
—Anna Diaby-Lipka
Anna Diaby-Lipka, adwoat Kancelaria Adwokacka Anny Diaby-Lipka
Znaczenie dowodu
Dowód z opinii biegłego jest jednym ze źródeł dowodowych przewidzianych w k.p.c., obok: dokumentów, zeznań świadków, oględzin, przesłuchania stron i innych środków dowodowych (takich jak grupowe badanie krwi, nagrań audio lub audio-video).
Mimo tego, że w postępowaniu cywilnym nie przewidziano hierarchii dowodów i teoretycznie wszystkim należy nadawać taką samą moc, to trzeba podkreślić, że opinia biegłego może zaważyć na losach postępowania. Sąd nie może dokonać ustaleń sprzecznych z opinią biegłego sądowego złożoną do akt, jeśli jest ona prawidłowa i odmienne ustalenia nie mają oparcia w pozostałym zebranym w sprawie materiale dowodowym. Tym samym, strony od początku powinny przykładać dużą wagę do złożonej do akt opinii biegłego sądowego i odpowiednio szybko reagować w przypadku, gdy jest ona dla strony niekorzystna.
W rozumieniu przepisów k.p.c. opinią biegłego, stanowiącą dowód z opinii biegłego w rozumieniu tych przepisów, jest tylko opinia złożona do akt sprawy przez osobę wyznaczoną przez sąd (czyli stałego biegłego sądowego lub biegłego sądowego ad hoc). Sąd nie uzna za opinię biegłego sądowego opinii sporządzonej na zlecenie strony, nawet, jeśli sporządził ją największy w kraju autorytet.
Prywatne opinie opracowane na zlecenie stron, czy to w toku procesu, czy jeszcze przed jego wszczęciem, są dokumentami prywatnymi. W razie przyjęcia ich przez sąd orzekający w poczet materiału dowodowego należy je traktować jako wyjaśnienie strony składającej stanowiące poparcie stanowiska strony z uwzględnieniem wiedzy eksperckiej. Prywatna opinia może natomiast być argumentem przemawiającym za koniecznością dopuszczenia przez sąd dowodu z opinii biegłego.
Strona nie powinna rezygnować ze zgłoszenia wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego nawet, gdy dołącza do akt sprawy prywatną opinię biegłego. Rezygnacja ze zgłoszenia wniosku może doprowadzić do przegrania postępowania.
Co w opinii
Opinia biegłego powinna składać się z czterech części:
- wstępu,
- sprawozdania z dokonanych czynności i spostrzeżeń,
- wniosków biegłego i odpowiedzi na postawione biegłemu pytania, oraz
- uzasadnienia.
Do opinii powinny zostać również dołączone dokumenty, na podstawie których biegły oparł swoją opinię, albo, którymi się posiłkował przy jej sporządzeniu.
Wstęp opinii powinien zawierać jej tytuł, podstawę prawną wydania opinii i jej zakres, który wynika z treści postanowienia sądu w przedmiocie dopuszczenia dowodu z opinii biegłego sądowego. Biegły powinien również wskazać, czy jest stałym biegłym sądowym, czy też został ustanowiony do udziału w sprawie. Istotne jest wskazanie specjalizacji biegłego.
Sprawozdanie z dokonanych czynności i spostrzeżeń powinno zawierać, między innymi: opis stanu faktycznego, na podstawie którego została wydana opinia, opis czynności podjętych przez biegłego, opis metody i sposobu przeprowadzenia badań, w tym wskazanie materiałów naukowych wykorzystanych przez biegłego. Jeśli biegły korzystał z jednej lub z kilku dostępnych metod (jak to często ma miejsce przy wycenie przedsiębiorstwa lub udziałów/akcji) powinien wskazać, dlaczego wybrana przez niego metoda jest właściwa.
W dalszej kolejności biegły powinien przedstawić wnioski i odpowiedzi na postawione mu przez sąd pytania. Stanowisko biegłego powinno zostać przedstawione jednoznacznie, kategorycznie i być logiczną konsekwencją okoliczności wskazanych we wcześniejszych częściach opinii.
Uzasadnienie opinii, to znaczy wniosków i odpowiedzi, powinno zostać sformułowane w sposób zorganizowany, przejrzysty, zrozumiały również dla osób nie posiadających wiedzy eksperckiej. Powinno wskazywać i wyjaśnić przesłanki, które doprowadziły biegłego do przedstawionych wniosków. Analiza uzasadnienia opinii powinna prowadzić do wniosku, że wywody biegłego są spójne, logiczne i zostały oparte na dostępnych w aktach materiałach, jak również materiałach załączonych do opinii. W zależności od przedmiotu, opinia powinna powoływać się na materiały naukowe, co wykaże jednoznacznie, że stanowisko biegłego nie jest oderwane od aktualnego stanu nauki.
W sytuacji, gdy zlecono sporządzenie opinii w formie pisemnej, biegły powinien złożyć ją w kilku egzemplarzach. Odpisy opinii zazwyczaj doręczane są stronom, by mogły ustosunkować się do wniosków w niej zawartych, a tym samym umożliwić im czynny udział w postępowaniu dowodowym. Dzięki temu strony mogą zgłosić zastrzeżenia co do treści opinii, poprzez kwestionowanie niekorzystnych dla nich wniosków.
Podważanie dokumentu
Opinia biegłego może być zakwestionowana przez strony, które mogą podważać ją wszystkimi dostępnymi środkami dowodowymi przewidzianymi przez kodeks postępowania cywilnego. Działania zmierzające do podważenia opinii muszą zostać podjęte jak najszybciej, żeby sąd nie miał czasu przekonać się do przedstawionej przez biegłego opinii. Strona musi wykazać, że sporządzona przez biegłego opinia jest nieprzydatna dla rozstrzygnięcia kwestii wymagających wiedzy eksperckiej. Konsekwencją nieprzydatności opinii jest konieczność przeprowadzenia dodatkowego dowodu z opinii innych biegłych lub uzupełniającej opinii sporządzonej przez tego samego biegłego. O to strona powinna wnioskować podnosząc argumenty przeciwko złożonej do akt opinii.
Strona może podważać: fachowość, rzetelność, logiczność opinii, poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego stanowiska, stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen, zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej. Strona może również podważać przyjętą przez biegłego metodologię, sposób przeprowadzenia przez niego badań, jak również kolejność podjętych przez niego czynności, jeśli to miało wpływ na wnioski zawarte w opinii. Strona może wreszcie podnosić, że przedmiot opinii przekraczał zakres specjalizacji biegłego.
Trzeba pamiętać, by argumentować rzeczowo oraz konkretnie. Stanowisko strony, co do nieprzydatności opinii musi zostać poparte rzetelnym wywodem wykazującym wszystkie błędy i nieścisłości, które zdaniem strony powodują, że opinia nie powinna zostać uwzględniona przez sąd. Sąd uzna wniosek strony o nową opinię lub opinię uzupełniająca tylko, jeśli argumentacja strony go przekona o konieczności podjęcia takich działań.
Podczas rozprawy należy pamiętać o tym, że pytania zadawane biegłemu muszą być związane ze sprawą, mieścić się w zakresie zleconej biegłemu opinii, dotyczyć tylko tej dziedziny, w której biegły jest specjalistą.
W przypadku, gdy opinia nie jest korzystna dla strony, to warto zastanowić się, czy nie zachodzą podstawy do wyłączenia biegłego. Okolicznością uzasadniającą wniosek o wyłączenie biegłego może być sama treść opinii.
Biegły nie może być zainteresowany rozstrzygnięciem sprawy. Ma jedynie ułatwić sądowi rozstrzygnięcie istotnych dla postępowania kwestii, do których wymagana jest wiedza ekspercka. Tym samym niemerytoryczne, wyrażające negatywne emocje uwagi zawarte w opinii biegłego sądowego pod adresem strony lub jej pełnomocnika, mogą uzasadniać wątpliwości, co do jego bezstronności w sprawie i stanowić podstawę do jego wyłączenia przez sąd. Takie same wątpliwości, uzasadniające wyłączenie biegłego, będą zachodzić w sytuacji, w której biegły, jeszcze przed wszczęciem postępowania, sporządził dla którejś ze stron opinię obejmującą ten sam zakres tematyczny, co opinia sporządzana na potrzeby postępowania sądowego.
