Jedną z najważniejszych kwestii związanych z zaciąganiem długu przez kredytobiorców jest udzielenie kredytodawcy odpowiedniego zabezpieczenia spłaty zaciąganego zobowiązania. Jakość udzielanego zabezpieczenia ma, obok finansowej kondycji potencjalnego kredytobiorcy, bezpośredni wpływ na koszt potencjalnego kredytu. Im lepsze i bardziej wartościowe zabezpieczenie tym koszt kredytu niższy. Samorządy, które dzięki szerokiemu dostępowi do środków unijnych, stały się jednymi z najważniejszych inwestorów w Polsce, zostały również postawione przed decyzją w jakiej formie udzielić zabezpieczenia kredytodawcom, by z jednej strony zapewnić sobie niższe koszty finansowania, a z drugiej by nie dopuścić do naruszenia zasad dyscypliny finansów, które je wiążą.
Przedmiot zastawu
Jedną z form zabezpieczenia jaką mogą zaproponować jednostki samorządu terytorialnego (j.s.t.) jest zastaw rejestrowy na udziałach lub akcjach spółek komunalnych. Od kiedy realizacja gospodarki komunalnej odbywa się w coraz większym stopniu poprzez spółki prawa handlowego z większościowym lub całkowitym udziałem j.s.t. (spółki komunalne), ta forma zabezpieczenia może być wykorzystywana przez nie również w odniesieniu do zabezpieczenia zobowiązań zarówno własnych, jaki i zaciąganych przez spółki komunalne.
W tym ostatnim przypadku w rolę zastawcy wchodzi wówczas j.s.t., a przedmiotem zastawu jest część mienia komunalnego w postaci udziałów i akcji spółek komunalnych. Jest to tak zwany dług rzeczowy, gdzie udzielający zabezpieczenia nie jest osobistym dłużnikiem kredytodawcy.
Powołanie spółki celowej
Ten ostatni przypadek nie jest odosobniony, a jest przykładem coraz większej roli spółek komunalnych w inwestycjach użyteczności publicznej poprzez formę zbliżoną do formuły project finance. W skrócie jest to forma realizacji inwestycji za pomocą specjalnie powołanej w tym celu spółki celowej (określanej mianem SPV – special purpose vehicle).
Istotą tak rozumianego sposobu realizacji inwestycji jest założenie, iż to ta spółka celowa a nie j.s.t. zaciąga zobowiązanie. Spółka komunalna (SPV) udziela również na rzecz kredytodawcy zabezpieczeń. Kredytodawcy celem zwiększenia pewności, iż odzyskają pożyczone spółce komunalnej środki wymagają by macierzysty samorząd udzielił jakiejś formy gwarancji lub poręczenia zwrotu tychże środków. W praktyce samorząd ma do wyboru albo zabezpieczenie rzeczowe np. w postaci zastawu rejestrowego albo zabezpieczenie osobiste w postaci gwarancji czy też poręczenia.
