Żeglować jak za Kolumba

Przyrządu tego używali żeglarze do początku XVIII wieku. Najstarszy znany egzemplarz tego urządzenia przetrwał we wraku spoczywającym koło Półwyspu Arabskiego w Zatoce Omańskiej na Oceanie Indyjskim koło wybrzeża dzisiejszego Omanu. Służył nawigatorowi statku „Esmeralda" podczas drugiej wyprawy Vasco da Gamy.

O odkryciu poinformował Amerykanin osiadły w Wielkiej Brytanii, David Mearns, poszukiwacz i eksplorator starych wraków. W rozmowie z Agence France Presse powiedział o odkryciu dysku z brązu, średnicy 17,5 cm, podczas nurkowania w 2014 roku. Oświadczył, że pokazał instrument specjalistom z brytyjskiego Uniwersytetu w Warwick, którzy zeskanowali zabytek.

Vasco da Gama odkrył w latach 1497–1499 wschodni szlak do Indii. Rządzący Portugalią Manuel I wysyłał kolejne floty do Indii. W roku 1502 na czele czwartej floty wyruszył Vasco da Gama. Miał poskromić władcę Kalikatu, bowiem w mieście tym zniszczono portugalską faktorię handlową, zabijając kilkudziesięciu poddanych Manuela I.

Vasco da Gama na początku 1503 r. wyruszył z powrotem do Portugalii. W Indiach pozostawił jedną eskadrę, aby patrolowała wybrzeża tego kraju i ochraniała pozostałe dwie portugalskie faktorie. Wbrew jego poleceniom dowodzący eskadrą jego wuj, Vicente Sodré, popłynął w kierunku Morza Czerwonego, by łupić statki muzułmańskich kupców. To właśnie tam – na przełomie kwietnia i maja 1503 roku – zatonęły dwa portugalskie żaglowce. Jednym z nich była „Esmeralda".

W 1998 roku wrak namierzyła w pobliżu wyspy Al Hallaniyah firma Blue Water Recoveries Ltd, ale badania archeologiczne, prowadzone w porozumieniu z władzami Omanu, zaczęły się dopiero w 2013 roku. Pracami kierują David L. Mearns z Blue Water Recoveries i Dave Parham z Bournemouth University w Anglii. Wsparcia udzieliło „National Geographic".

Jest to najstarszy wrak z epoki wielkich odkryć, jaki udało się dotychczas zlokalizować i zbadać. Inne znane dotąd wraki jednostek pochodzących z Półwyspu Iberyjskiego są o 30–50 lat młodsze.

„Na obrazach skanerowych widać nacięcia na krawędzi obiektu, wzdłuż całego obwodu, każde oddalone od sąsiedniego o 5 stopni. To wskazuje, że mamy do czynienia z astrolabium nawigacyjnym. Te oznakowania umożliwiały nawigatorom pomiar wysokości Słońca nad horyzontem, aby określać szerokość geograficzną i wyznaczać kurs na pełnym morzu" – stwierdza komunikat University of Warwick.

– To wspaniałe, że mogliśmy użyć naszych trójwymiarowych skanerów i pomóc zidentyfikować tak rzadki i fascynujący instrument. Gdy tylko go ujrzałem, od razu zorientowałem się, że jest to bardzo ważny zabytek. Zobaczyłem na nim królewskie godło. To jest najstarsze znane astrolabium nawigacyjne – powiedział prof. Mark Williams.

Naukowcy ustalili, że było używane prawdopodobnie od 1496–1500 roku, jest ono około 30 lat starsze od najstarszych znanych do tej pory takich instrumentów.

Na astrolabium widnieje emblemat króla Portugalii Manuela I, zasiadł on na tronie w październiku 1495 roku.

– Portugalczycy byli prekursorami w wytwarzaniu astrolabiów i korzystania z nich na morzu. Najdawniejsze wzmianki o posługiwaniu się tymi przyrządami podczas żeglugi pochodzą z około 1480 roku – wyjaśnia David Mearns. Wydobyte przez niego astrolabium trafiło do zbiorów Muzeum Narodowego w Omanie.