Przepisy o tajemnicy adwokackiej nie będą modyfikowane - odpowiedź MS na interpelację

To odpowiedź na interpelację nr 9887 posła Tomasza Jaskóła (Kukiz'15) do ministra sprawiedliwości.

Zgodnie z art. 6 ust.1 ustawy Prawo o adwokaturze, adwokat obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Obowiązek ten nie może być ograniczony w czasie (ust. 2), a adwokata nie można zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę (ust. 3). Jednocześnie jednak art. 180 § 2 kodeksu postępowania karnego umożliwia przesłuchanie osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy zawodowej (notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej oraz tajemnicy Prokuratorii Generalnej) co do faktów objętych tą tajemnicą. Przesłuchanie jest możliwe tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.

Poseł Jaskóła zwraca uwagę na uchwałę Sądu Najwyższego z 16 czerwca 1994 r. (I KZP 5/94), w której SN przyjął, że „Adwokata nie wolno przesłuchiwać jako świadka, co do faktów, o których dowiedział się jako obrońca, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę (...) w innych wypadkach adwokat może odmówić zeznań, co do okoliczności na które rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy określony w art. 6 ustawy Prawo o adwokaturze, chyba że Sąd lub prokurator zwolni na podstawie art 163 k.p.k. od obowiązku zachowania tajemnicy.

- Tym samym Sąd Najwyższy uznał, iż dopuszczalne jest przesłuchanie adwokata na okoliczność objętą tajemnicą adwokacką w sprawie, w której jest pełnomocnikiem - pisze w interpelacji poseł. Jego zdaniem taka sytuacja świadczy o  niespójności przepisów Kodeksu postępowania karnego, gdyż z jednej strony - zgodnie z artykułem 178 k.p.k.- adwokata nie można zwolnić z tajemnicy obrończej, z drugiej jednak, w pewnych okolicznościach, dopuszcza się jego przesłuchanie w charakterze świadka.

Poseł zapytał ministra sprawiedliwości, czy jego resort prowadzi statystyki dotyczące liczby adwokatów i radców prawnych zwolnionych z tajemnicy na zasadzie art. 180 k.p.k. oraz  czy planowana jest nowelizacja art. 180 k.p.k. zapewniająca adwokatom i radcom prawnym pewność, że nie zostaną przesłuchani w charakterze świadka.

Odpowiedź wiceministra sprawiedliwości Marcina Warchoła na pierwsze z pytań, była przecząca. Odpowiadając na drugie pytanie wiceminister podkreślił  doniosłość instytucji tajemnicy adwokackiej jako  gwarancji właściwego wykonywania zawodu adwokata. 

- Należyte udzielanie pomocy prawnej przez adwokatów zależy od zaufania do ich dyskrecji, społeczne zaufanie zaś do adwokatów jest w zasadniczy sposób określone przez respektowanie tajemnicy adwokackiej. Istotny jest przy tym fakt, że udzielanie pomocy prawnej przez adwokatów jest czynnikiem zapewnienia prawidłowości procesu stosowania prawa, w szczególności zaś współokreśla ono prawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości - stwierdził Marcin Warchoł.

Jego zdaniem  w ramach tajemnicy adwokackiej szczególnie doniosłe  znaczenie ma tajemnica obrończa, czyli tajemnica sprzężona z udzielaniem pomocy prawnej w postaci obrony w sprawie odpowiedzialności karnej. Bezwzględny zakaz dowodowy wyrażony w art.  178 pkt 1 k.p.k.    koresponduje z nakazem zachowania tajemnicy zawartym w art. 6 ust. 1  Prawa o adwokaturze.

- Szczególna rola bezwzględnego zakazu dowodowego odnoszącego się do obrońcy uzasadniona jest istotą stosunku łączącego obrońcę prowadzącego sprawę lub udzielającego porady prawnej z klientem. Możliwość procesowej ingerencji w sferę tego stosunku doprowadziłaby do zachwiania zaufania oskarżonych do ich obrońców, wobec których muszą najczęściej zająć postawę otwartą, by uzyskać adekwatną do sytuacji poradę prawną lub by optymalnie przygotować stanowisko w procesie i jego argumentację. W odróżnieniu od tajemnicy adwokackiej niebędącej tajemnicą obrończą (sensu largo) w sprawach karnych chodzi o możliwość poniesienia przez oskarżonego odpowiedzialności związanej bezpośrednio z naruszeniem podstawowych, najbardziej istotnych dóbr chronionych prawem, takich jak wolność, mienie, cześć. Względy te przemawiają za zupełnie wyjątkowym potraktowaniem tajemnicy obrończej pośród tajemnic zawodowych, włączając w to tajemnicę adwokacką - pisze wiceminister sprawiedliwości.

Marcin Warchoł zaznacza, że Prawo o adwokaturze traktuje tajemnicę zawodową jako obowiązek adwokata, nie zaś jako jego prawo. To klient ma prawo wymagać  od adwokata zachowania tajemnicy, a  naruszenie zasady poufności przez adwokata rodzi jego odpowiedzialność prawną (karną, cywilną, dyscyplinarną).

Obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej adwokata nie można jednak traktować wyłącznie w kategoriach stosunku prywatnoprawnego, skoro w art. 266 § 1 kodeksu karnego przewiduje odpowiedzialność karną każdego, kto wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową.

- Obowiązek zachowania tajemnicy ma również wymiar ogólnospołeczny, jest związany z wykonywaniem przez adwokata zawodu zaufania publicznego. A skoro tak, to interes osób korzystających z pomocy prawnej, nawet sfera ich prywatności powierzona adwokatowi, mogą znaleźć się w konflikcie z innymi dobrami, również zasługującymi na ochronę, w szczególności dotyczącymi interesu całego społeczeństwa. Konflikt taki może zachodzić w szczególności w związku z wykonywaniem przez państwo jednej z jego podstawowych funkcji, czyli sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości - wyjaśnia Marcin Warchoł.

W jego ocenie wyrazem rozstrzygnięcia tego konfliktu jest art. 180 § 2 k.p.k., wedle którego zasadą jest stosowanie się przez adwokata do obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej (niebędącej tajemnicą obrończą) i niemożność odbierania od niego zeznań odnoszących się do sfery faktów objętych tą tajemnicą.

- Odstępstwo od tej zasady na rzecz interesu ogólnospołecznego – należytego sprawowania wymiaru sprawiedliwości ma charakter szczególnie restryktywny: może mieć ono miejsce tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu, a nadto zawsze na mocy postanowienia sądu, na które przysługuje zażalenie. Takie ujęcie przedmiotowego przepisu jest wyrazem kompromisu pomiędzy tymi wartościami, które mogą pozostawać w niezgodności, a co ważne – przy ukonstytuowaniu jako zasady nadrzędności tajemnicy adwokackiej  - twierdzi wiceminister sprawiedliwości.

W jego ocenie pomiędzy przepisem art. 180 § 2 k.p.k. a art. 6 ust. 2 Prawa o adwokaturze zachodzi pozorna sprzeczność. Powinna być ona rozstrzygnięta poprzez uznanie, że ten pierwszy przepis stanowi lex specialis.

Minister powołuje się na uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 22 listopada 2004 r. (SK 64/03).

- TK wyraźnie stwierdził, że nieuprawniona jest teza o istnieniu konstytucyjnego prawa do zachowania tajemnicy zawodowej, a jedynym przepisem Konstytucji, na którym można oprzeć bezwzględny nakaz zachowania tajemnicy zawodowej przez przedstawiciela zawodu prawniczego, jest art. 42 ust. 2, przewidujący prawo do obrony (pkt III.4 uzasadnienia). Trybunał uznał również bezpodstawność zarzutu niedookreśloności art. 180 § 2 k.p.k. (pkt III.3 uzasadnienia) - napisał Marcin Warchoł w odpowiedzi na interpelację.