Co grozi za ujawnienie informacji chronionych

Jednym z podstawowych obowiązków członków korpusu służby cywilnej jest zachowanie tajemnicy ustawowo chronionej. Obowiązek ten nakłada na pracowników i urzędników służby cywilnej oraz osób zajmujących wyższe stanowiska w tej służbie art. 76 ust. 2 pkt 5 ustawy o służbie cywilnej (dalej usc). Znalazł on swoje uszczegółowienie w ustawie z 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (dalej uoin), ale nie tylko. Członkowie korpusu sc są, bowiem zobligowani do utrzymywania w tajemnicy także innych informacji czy to zawodowych czy też wynikających z faktu pozostawania przez nich w stosunku pracy. W zależności od kategorii informacji chronionych inna jest też ich odpowiedzialność za ich ujawnienie.

Informacje niejawne

Informacje niejawne zostały zdefiniowane w uoin, jako informacje, których nieuprawnione ujawnienie spowodowałoby lub mogłoby spowodować szkody dla Rzeczypospolitej Polskiej albo byłoby z punktu widzenia jej interesów niekorzystne, także w trakcie ich opracowywania oraz niezależnie od formy i sposobu ich wyrażania.

Informacjom takim może być nadana klauzula „ściśle tajne", jeżeli ich nieuprawnione ujawnienie mogłoby spowodować wyjątkowo poważną szkodę dla Rzeczypospolitej Polskiej, albo „tajne" lub „poufne", jeżeli ich nieuprawnione ujawnienie mogłoby spowodować odpowiednio poważną szkodę lub po prostu szkodę dla RP. Informacjom niejawnym może być też nadana klauzula „zastrzeżone", jeżeli nie nadano im wyższej klauzuli tajności, a ich nieuprawnione ujawnienie może mieć szkodliwy wpływ na wykonywanie przez organy władzy publicznej lub inne jednostki organizacyjne zadań w zakresie obrony narodowej, polityki zagranicznej, bezpieczeństwa publicznego, przestrzegania praw i wolności obywateli, wymiaru sprawiedliwości albo interesów ekonomicznych Rzeczypospolitej Polskiej.

Przy czym informacje niejawne, którym nadano określoną klauzulę tajności:

- mogą być udostępnione wyłącznie osobie uprawnionej, zgodnie z przepisami ustawy dotyczącymi dostępu do określonej klauzuli tajności;

- muszą być przetwarzane w warunkach uniemożliwiających ich nieuprawnione ujawnienie, zgodnie z przepisami określającymi wymagania dotyczące kancelarii tajnych, bezpieczeństwa systemów teleinformatycznych, obiegu materiałów i środków bezpieczeństwa fizycznego, odpowiednich do nadanej klauzuli tajności;

- muszą być chronione, odpowiednio do nadanej klauzuli tajności, z zastosowaniem środków bezpieczeństwa określonych w ustawie i przepisach wykonawczych wydanych na jej podstawie.

Dostęp do tych informacji jest, zatem ograniczony. Tym bardziej, że zgodnie z art. 21 ustawy o ochronie tajemnicy niejawnych dopuszczenie do pracy lub pełnienia służby na stanowiskach albo zlecenie prac związanych z dostępem do informacji niejawnych o klauzuli „poufne" lub wyższej może nastąpić dopiero po:

- uzyskaniu poświadczenia bezpieczeństwa oraz

- odbyciu szkolenia w zakresie ochrony informacji niejawnych.

Tajemnica zawodowa

Mimo, że w obecnej ustawie o ochronie informacji niejawnych nie ma pojęcia tajemnicy służbowej (definiowanej poprzednio, jako informacje niejawne niebędące tajemnicą państwową uzyskane w związku z czynnościami służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych, których nieuprawnione ujawnienie mogłoby narazić na szkodę interes państwa, interes publiczny, lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej), to obowiązek jej przestrzegania nadal istnieje. Chodzi tu m.in. o tajemnice: radcowską, adwokacką, biegłego rewidenta, doradcy podatkowego czy lekarską, czyli związane z wykonywaniem konkretnych zawodów cechujących się swoistą specyfiką. Obowiązek ich przestrzegania dotyczy też członków korpusu sc wykonujących jeden z takich zawodów.

Obowiązki kodeksowe

Obok ustawy o ochronie informacji niejawnych obowiązek przestrzegania tajemnicy państwowej i służbowej zapisany został w przepisach regulujących stosunek pracy (stosunek służbowy) lub wykonywanie niektórych zawodów.

Z art. 100 § 2 pkt 4 kodeksu pracy (dalej kp) wynika obowiązek zachowania tajemnicy informacji, które mogłyby narazić pracodawcę na szkodę. Użyte w kodeksie pracy sformułowanie jest raczej ogólne. W piśmiennictwie (dr hab. Wiesław Koczur, Tajemnica pracodawcy MOP z 2015 r. nr 7) podkreśla się, że do uznania, iż dana wiadomość stanowi tajemnicę pracodawcy, wystarczy fakt, że jest ona uważana za poufną w świetle zwyczajów i praktyki danej branży lub zawodu. Będą to, zatem specyficzne informacje, tworzące różnicę pomiędzy tym konkretnym pracodawcą a innymi pracodawcami o podobnym zakresie działania. Bez znaczenia jest przy tym to, czy informacje te dotyczą wykonywania przez pracownika pracy na danym stanowisku, czy też mają inny charakter i dotyczą np. struktury organizacyjnej zakładu pracy, jego sytuacji ekonomicznej albo planowanych przedsięwzięć biznesowych. Podkreślenia wymaga również, że w zakres tajemnicy pracodawcy wchodzą nie tylko informacje powzięte przez pracownika w związku ze świadczoną pracą, ale także zdobyte przy okazji jej świadczenia. Nie ma przy tym znaczenia, w jaki sposób pracownik uzyskał do nich dostęp.

Co istotne na skutek ujawnienia danej informacji, pracodawca wcale nie musi ponieść faktycznej szkody. Wystarczy, że zostanie on tylko narażony na niebezpieczeństwo jej powstania. I nie chodzi tu tylko o szkodę materialną, ale również niematerialną, polegającą np. na utracie wiarygodności.

Odpowiedzialność karna

Ustawa o ochronie informacji niejawnych nie zawiera przepisów dotyczących odpowiedzialności z tytułu nieuprawnionego przekazania komuś informacji niejawnych. Ustawodawca uznał bowiem, że kwestię tę wystarczająco reguluje Rozdział XXXIII kodeksu karnego (dalej kk). I tak zgodnie z art. 265 kk, kto ujawnia lub wbrew przepisom ustawy wykorzystuje informacje niejawne o klauzuli „tajne" lub „ściśle tajne", podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Jeżeli natomiast taką informację ujawniono osobie działającej w imieniu lub na rzecz podmiotu zagranicznego, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Karane jest nawet nieumyślne działanie, choć w takiej sytuacji sankcja jest dużo łagodniejsza. Zgodnie, bowiem z art. 265 § 3 kk, kto nieumyślnie ujawnia informację niejawną o klauzuli „tajne" lub „ściśle tajne", z którą zapoznał się w związku z pełnieniem funkcji publicznej lub otrzymanym upoważnieniem, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Sankcjonowane jest również ujawnienie informacji o niższym statusie tajności >patrz ramka.

Inne, obok ujawnienia informacji niejawnych, penalizowane przestępstwa przeciwko ochronie informacji to:

- bezprawne uzyskanie informacji – kradzież informacji (art. 267 § 1-2 kk),

- naruszenie prawa do zapoznania się z informacją poprzez jej zniszczenie uszkodzenie lub uniemożliwienie dostępu (art. 268 § 1-3 kk),

- dywersja informatyczna (art. 269 § 1-2kk).

Odpowiedzialność dyscyplinarna

Za naruszenie tajemnicy zawodowej (np. radcowskiej) grozi zwykle odpowiedzialność dyscyplinarna np. radca prawny – członek korpusu służby cywilnej poniesie ją przed sądem dyscyplinarnym samorządu radcowskiego. I to niezależnie od innej odpowiedzialności, do której może być pociągnięty. Zgodnie, bowiem z art. 67 ustawy o radcach prawych postępowanie dyscyplinarne o ten sam czyn toczy się niezależnie od postępowania karnego lub postępowania dyscyplinarnego wszczętego w jednostce organizacyjnej, w której przepisy szczególne przewidują takie postępowanie. Oznacza to, że złamanie przez członka korpusu służby cywilnej przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych czy przepisów ustawy korporacyjnej (np. ustawy o radcach prawnych), jeśli jest on taką regulacją objęty skutkuje również złamaniem obowiązku wynikającego z art. 76 ust.1 pkt 5 usc a więc obok odpowiedzialności karnej lub zawodowej (korporacyjnej) może się ono stać się przyczyną wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przewidzianego w rozdziale 9 ustawy o służbie cywilnej. A zatem w skrajnych przypadkach za złamanie obowiązku zachowania tajemnicy ustawowo chronionej członek korpusu sc może być „sądzony" i ukarany nawet przez trzy odrębne gremia.

podstawa prawna: Art. 76, art.78 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 1889)

podstawa prawna: ustawa z 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (tekst jedn. DzU 2016 r. poz. 1167 ze zm.)

Sankcje karne za ujawnienie tajemnicy

Art. 265 kodeksu karnego

§ 1. Kto ujawnia lub wbrew przepisom ustawy wykorzystuje informacje niejawne o klauzuli "tajne" lub "ściśle tajne", podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Jeżeli informację określoną w § 1 ujawniono osobie działającej w imieniu lub na rzecz podmiotu zagranicznego, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 3. Kto nieumyślnie ujawnia informację określoną w § 1, z którą zapoznał się w związku z pełnieniem funkcji publicznej lub otrzymanym upoważnieniem, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.