Nowe wymagania dla ośrodków pieczy zastępczej i pomocy społecznej

Wprowadzone zmiany wynikają z ustawy z 5 września 2016 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw (dalej nowelizacja). Zgodnie z uzasadnieniem nowelizacji, jej celem było odejście od niekorzystnych rozwiązań dotyczących m.in. wspólnej obsługi jednostek wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, łączenia placówek opiekuńczo-wychowawczych z ośrodkami pomocy społecznej, a także umiejscawiania ich w jednym budynku i na jednym terenie. Nowelizacją zmodyfikowano uprawnienia samorządów w tym zakresie.

Wspólna obsługa

W zmienionej nowelizacją ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej przyjęto, że w każdym przypadku zapewnienia wspólnej obsługi placówek wsparcia dziennego taką placówką może kierować kierownik podmiotu, który zapewnia tę obsługę, przy pomocy wyznaczonego w poszczególnych placówkach wsparcia dziennego wychowawcy.

Po wejściu w życie nowelizacji, będzie dotyczy to sytuacji:

- zapewnienia wspólnej obsługi placówek wsparcia dziennego na podstawie przepisów o samorządzie gminnym lub o samorządzie powiatowym bądź

- zlecenia wspólnej obsługi ekonomiczno-administracyjnej i organizacyjnej placówek wsparcia dziennego prowadzonych przez gminę lub powiat organizacjom pozarządowym lub podmiotom wskazanym w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Przed nowelizacją takie rozwiązanie było dopuszczalne tylko w sytuacji, gdy wspólna obsługa została zlecona przez gminę lub powiat podmiotowi niepublicznemu.

Przykład:

Załóżmy, że gmina prowadzi kilka placówek wsparcia dziennego. Takie placówki mogą być prowadzone w formie: opiekuńczej (np. kół zainteresowań, świetlic, klubów wychowawczych), specjalistycznej (np. placówka organizuje zajęcia socjoterapeutyczne, terapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne i logopedyczne) oraz pracy podwórkowej realizowanej przez wychowawcę (placówka realizuje działania animacyjne i socjoterapeutyczne). Placówka wsparcia dziennego może być prowadzona także w połączonych formach, o których mowa powyżej.

Od 1 stycznia 2016 r. w przepisach o samorządzie gminnym dodano regulację przewidującą, że gmina może zapewnić wspólną obsługę, w szczególności administracyjną, finansową i organizacyjną, m.in. swoim jednostkom organizacyjnym zaliczanym do sektora finansów publicznych. Wspólną obsługę może prowadzić np. inna jednostka organizacyjna gminy. Rada gminy określa w takim przypadku, w drodze uchwały: jednostki obsługiwane i obsługujące oraz zakres obowiązków powierzonych jednostkom obsługującym w ramach wspólnej obsługi. Placówką wsparcia dziennego kieruje kierownik.

Po wejściu w życie nowelizacji, w razie zapewnienia wspólnej obsługi takich placówek na podstawie przepisów o samorządzie gminnym, placówką wsparcia dziennego będzie mógł kierować kierownik podmiotu, który zapewnia tę obsługę, przy pomocy wyznaczonego w poszczególnych placówkach wsparcia dziennego wychowawcy.

Analogiczne regulacje przewidziano w odniesieniu do placówek opiekuńczo-wychowawczych. Taka placówka jest prowadzona jako placówka typu: socjalizacyjnego, interwencyjnego, specjalistyczno-terapeutycznego i rodzinnego. Placówką opiekuńczo-wychowawczą kieruje dyrektor. Zgodnie z przepisami dodanymi nowelizacją, w razie zapewnienia wspólnej obsługi placówek opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego, interwencyjnego lub specjalistyczno-terapeutycznego na podstawie przepisów o samorządzie powiatowym placówką opiekuńczo-wychowawczą będzie mógł kierować dyrektor jednostki obsługującej, która prowadzi wspólną obsługę, przy pomocy wyznaczonego w poszczególnych placówkach opiekuńczo-wychowawczych wychowawcy. Również w razie zlecenia przez powiat realizacji obsługi placówek opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego, interwencyjnego lub specjalistyczno-terapeutycznego podmiotom niepublicznym, placówką opiekuńczo-wychowawczą będzie mógł kierować dyrektor podmiotu, któremu zlecono tę realizację, przy pomocy wyznaczonego w poszczególnych placówkach opiekuńczo-wychowawczych wychowawcy. Przed nowelizacją taka możliwość dotyczyła tylko przypadku, gdy podmiot niepubliczny, np. organizacja pozarządowa, prowadził kilka placówek opiekuńczo-wychowawczych. Nowe regulacje będzie stosować się także odpowiednio do regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych i interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych.

Przykład:

Załóżmy, że powiat zlecił realizację obsługi ekonomiczno-administracyjnej i organizacyjnej prowadzonych przez siebie placówek opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego, interwencyjnego lub specjalistyczno-terapeutycznego organizacji pozarządowej. W takim przypadku dyrektorem podmiotu, któremu zlecono zapewnienie obsługi, może być osoba, która spełnia wymagania ustalone dla dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu socjalizacyjnego, interwencyjnego lub specjalistyczno-terapeutycznego, czyli taka, która:

- posiada tytuł zawodowy magistra lub tytuł równorzędny: na kierunku pedagogika, pedagogika specjalna, psychologia, nauki o rodzinie lub na innym kierunku, którego program obejmuje resocjalizację, pracę socjalną, pedagogikę opiekuńczo-wychowawczą, albo na dowolnym kierunku, uzupełniony studiami podyplomowymi w zakresie psychologii, pedagogiki, nauk o rodzinie lub resocjalizacji,

- posiada co najmniej 3-letni staż pracy w instytucji zajmującej się pracą z dziećmi lub rodziną albo udokumentowane doświadczenie pracy z dziećmi lub rodziną,

- nie jest i nie była pozbawiona władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest jej zawieszona ani ograniczona,

- wypełnia obowiązek alimentacyjny – w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do niej wynika z tytułu egzekucyjnego,

- nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe,

- jest zdolna do kierowania placówką opiekuńczo-wychowawczą, co zostało potwierdzone zaświadczeniem lekarskim o braku przeciwwskazań do pełnienia tej funkcji.

W nowelizacji przewidziano także, że centra administracyjne do obsługi placówek wsparcia dziennego oraz placówek instytucjonalnej pieczy zastępczej (placówki opiekuńczo-wychowawcze, regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne i interwencyjne ośrodki preadopcyjne) funkcjonujące przed 1 stycznia 2016 r., czyli przed dniem wejścia w życie ustawy z 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw, mogą nadal działać na podstawie przepisów obowiązujących przed tą datą, a nie jedynie przez okres 12 miesięcy.

Zasady łączenia

Zgodnie z ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej powiat albo samorząd województwa może połączyć prowadzone przez siebie formy instytucjonalnej pieczy zastępczej (placówki opiekuńczo-wychowawcze, regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne i interwencyjne ośrodki preadopcyjne) z jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej. Na podstawie ustawy o pomocy społecznej, jednostka organizacyjna pomocy społecznej oznacza: regionalny ośrodek polityki społecznej, powiatowe centrum pomocy rodzinie, ośrodek pomocy społecznej, dom pomocy społecznej, placówkę specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego, ośrodek wsparcia i ośrodek interwencji kryzysowej. Jeżeli połączenie obejmuje odpowiednio powiatowe centrum pomocy rodzinie albo regionalne ośrodki polityki społecznej, formy instytucjonalnej pieczy zastępczej prowadzone są w ramach tych jednostek. Nowelizacją dodano jednak zastrzeżenie, że wskazanej wyżej regulacji nie stosuje się do placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego.

W zmienionej nowelizacją ustawie o pomocy społecznej zmodyfikowano regulację przewidującą, że gmina może utworzyć jednostkę organizacyjną pomocy społecznej przez połączenie jej jednostek organizacyjnych pomocy społecznej. Po wejściu w życie nowelizacji, gmina będzie mogła połączyć:

- ośrodek pomocy społecznej z ośrodkiem wsparcia, z wyłączeniem ośrodka wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, a także

- dom pomocy społecznej dla osób w podeszłym wieku lub dla osób przewlekle somatycznie chorych, z ośrodkiem wsparcia przeznaczonym dla osób starszych.

Zmieniono również uprawnienia powiatu. Przed nowelizacją mógł on utworzyć jednostkę organizacyjną pomocy społecznej przez połączenie jednostek organizacyjnych pomocy społecznej działających na jego obszarze. Natomiast po nowelizacji powiat będzie mógł połączyć powiatowe centrum pomocy rodzinie z ośrodkiem interwencji kryzysowej.

Powstałe przed dniem wejścia w życie nowelizacji jednostki organizacyjne pomocy społecznej niespełniające wskazanych wyżej wymagań będą mogły funkcjonować na dotychczasowych zasadach do 31 grudnia 2019 r.

Nowelizacją wykluczono także możliwość utworzenia jednostki organizacyjnej pomocy społecznej przez samorząd województwa w wyniku połączenia jednostek organizacyjnych pomocy społecznej działających na jego obszarze. Jak zwrócono uwagę w uzasadnieniu nowelizacji, w ustawie o pomocy społecznej celowo wyodrębniono różne rodzaje jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, kierując się specyfiką zadań, które realizują, różnymi standardami usług oraz specyfiką świadczeniobiorców korzystających z danych usług. Pełna dowolność w tworzeniu różnych wielofunkcyjnych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej powoduje utrudnienia w dostępie do świadczeń.

Przykład:

Załóżmy, że gmina połączy ośrodek wsparcia z ośrodkiem pomocy społecznej lub z domem pomocy społecznej. W takim przypadku ośrodek wsparcia będzie działać w strukturze odpowiednio ośrodka pomocy społecznej lub domu pomocy społecznej. Osoby kierujące jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej będącymi w strukturze ośrodka pomocy społecznej lub domu pomocy społecznej będą musiały spełniać obowiązujące wymagania dla kierowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej. Natomiast w razie połączenia przez powiat ośrodka interwencji kryzysowej z powiatowym centrum pomocy rodzinie, ośrodek interwencji kryzysowej będzie działa w strukturze powiatowego centrum pomocy rodzinie. Również przy takim połączeniu osoby kierujące jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej będącymi w strukturze powiatowego centrum pomocy społecznej będą musiały spełniać wymagania obowiązujące dla kierowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej.

Wymagania w zakresie usytuowania

W nowelizacji zawarto regulację, zgodnie z którą zasadą będzie, że placówka opiekuńczo-wychowawcza nie będzie mogła mieścić na jednej nieruchomości gruntowej ani w jednym budynku z izbami wytrzeźwień lub z zapewniającymi całodobową opiekę:

- innymi jednostkami organizacyjnymi wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej,

- jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej,