Tylko urzędnik może ukarać innego urzędnika

Odpowiedzialność porządkowa, jakiej podlegają osoby zatrudnione w administracji publicznej na podstawie ustawy o pracownikach urzędów państwowych, z wyjątkiem urzędników państwowych mianowanych, egzekwowana jest przez kierownika urzędu. W sprawach dyscyplinarnych, tych ostatnich, orzekają natomiast ciała kolegialne. Są to komisje dyscyplinarne I i II instancji. Powołanie takiej komisji w urzędzie należy do obowiązków kierownika urzędu.

Niewielkie wymagania dla członków

Członkiem komisji dyscyplinarnej może być urzędnik mianowany, zatrudniony w urzędzie, co najmniej pięć lat, dający rękojmię należytego pełnienia tej funkcji. I to w zasadzie wszystkie wymagania, jakie osoby mające pełnić te funkcję muszą spełnić. Ani ustawa o pracownikach urzędów państwowych (dalej uopup), ani przepisy rozporządzania Prezesa Rady Ministrów z 5 grudnia 2001 r. w sprawie postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec urzędników państwowych oraz w sprawie komisji dyscyplinarnych i rzeczników dyscyplinarnych (dalej rozporządzenie) nie stawiają, bowiem przed nimi (z jednym wyjątkiem, o czym dalej) żadnych dodatkowych warunków.

Inaczej jest w służbie cywilnej. Tam, aby zostać członkiem komisji dyscyplinarnej w sc trzeba:

- posiadać wyższe wykształcenie (przy czym chodzi zarówno o wykształcenie na poziomie magisterskim jak i licencjackim),

- posiadać wiedzę i doświadczenie zawodowe niezbędne dla właściwego wykonywania obowiązków członka komisji dyscyplinarnej,

- nie być karanym za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe,

- nie być karanym dyscyplinarnie w służbie cywilnej,

- nie pełnić funkcji rzecznika dyscyplinarnego.

Brak podobnych wymagań w ustawie o pracownikach urzędów państwowych jest krytykowany w piśmiennictwie, w którym podkreśla się, że, może on mieć - zwłaszcza, jeśli chodzi o wyksztalcenie - negatywny wpływ na poziom orzecznictwa dyscyplinarnego w urzędach państwowych, przede wszystkim w II instancji.

Z drugiej jednak strony zważywszy, że liczba urzędników państwowych mianowanych ciągle maleje (od 1995 r. są oni już zatrudniani wyłącznie na podstawie umowy o pracę) sformułowanie przez ustawodawcę dodatkowych warunków, jakie musieliby spełnić członkowie komisji dyscyplinarnej mogłoby uniemożliwić powoływanie tych ciał w praktyce.

Karalność wykluczona

Jeden warunek dodatkowy przyszli członkowie komisji dyscyplinarnej muszą jednak spełniać. I choć nie jest to wprost zapisany rygor selekcyjny, członkiem komisji dyscyplinarnej nie może zostać osoba prawomocnie ukarana w postępowaniu karnym lub dyscyplinarny. Okoliczność ta, bowiem jeśli wystąpi już po powołaniu urzędnika na członka komisji powoduje wygaśniecie jego członkostwa w tej komisji przed upływem kadencji z mocy prawa, co wyraźnie wskazuje, że osoba prawomocnie ukarana w jednym z tych postępowań nie może pełnić tej funkcji. Przy czym w razie wszczęcia przeciwko członkowi komisji postępowania karnego lub dyscyplinarnego, do czasu prawomocnego zakończenia postępowania członkostwo w komisji ulega zawieszeniu. Tak wynika z § 41 rozporządzenia.

Pamiętaj!

Członkostwo w komisji wygasa przed upływem kadencji w razie:

- zrzeczenia się członkostwa,

- ustania stosunku pracy

- prawomocnego ukarania w postępowaniu karnym lub dyscyplinarnym.

Liczba zależy od przełożonego

Zasady i tryb powoływania i odwoływania komisji dyscyplinarnych określa cytowane wyżej rozporządzenie. Zgodnie z nim, kierownik urzędu powołujący komisję na okres czterech lat, sam ustala liczbę jej członków. Liczba ta powinna jednak zapewniać sprawne rozpatrywanie spraw i umożliwiać powołanie, co najmniej dwóch składów orzekających. Zważywszy, zatem, że komisje orzekają w składach trzyosobowych, liczba członków komisji nie może być mniejsza niż sześć. Warto też pamiętać, że co do zasady można być członkiem tylko jednej komisji.

Kierownik urzędu nie tylko powołuje członków komisji (po zasięgnięciu opinii zakładowej organizacji związkowej), ale wyznacza też jej przewodniczącego i jego zastępców. Ten pierwszy kieruje pracą komisji, a do jego zadań należy w szczególności:

- zaznajamianie się z każdą sprawą wpływającą do komisji i wyznacza terminy rozpraw,

- ustalanie składu orzekające komisji oraz powołanie przewodniczącego składu orzekającego, jeżeli sam nie przewodniczy składowi,

- zapewnienie prawidłowego i sprawnego przebiegu postępowania dyscyplinarnego, a także zgodności postępowania z obowiązującymi przepisami.

Wcześniejsze odwołanie

Choć członkowie komisji dyscyplinarnej powoływani są na cztery lata, w określonych sytuacjach możliwe jest ich wcześniejsze odwołanie. Zgodnie z § 43 rozporządzenia, w przypadku zaistnienia okoliczności uniemożliwiających członkowi komisji wykonywanie obowiązków, w szczególności urlopu bezpłatnego, służby wojskowej lub długotrwałej choroby, może być on odwołany przed upływem kadencji w trybie, w jakim został powołany, czyli przez kierownika urzędu.

Skład komisji może też się zmniejszyć w wyniku wygaśnięcia członkostwa jednego z jego członków >patrz wyżej. W takiej sytuacji (zmniejszenia się składu komisji), kierownik urzędu dokonuje uzupełnienia składu komisji w trybie przewidzianym do powoływania członków komisji. Członkostwo nowego członka komisji wygasa z upływem kadencji. Przy czym, członkowie komisji pełnią swoje obowiązki do czasu powołania nowej komisji.

Komisje I i II instancji

Do kompetencji kierowników urzędów należy powoływanie zarówno komisji I jak i II instancji. Przy czym komisje dyscyplinarne I instancji powinny działać, co do zasady we wszystkich urzędach państwowych. Tylko organy rządowej administracji specjalnej stopnia wojewódzkiego w stosunku do podległych im urzędów mogą tworzyć wspólne komisje dyscyplinarne I instancji.

Inaczej jest w przypadku komisji odwoławczych. Urzędy, w których powoływane są obligatoryjnie komisje dyscyplinarne II instancji określa ustawa, wskazując jednocześnie, dla której grupy urzędników dana komisja jest właściwa >patrz ramka.

Ustawowa niezawisłość

Członkowie komisji dyscyplinarnych są w zakresie orzekania niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Tak wynika z art. 36 ust. 6 uopup. W praktyce oznacza to brak ich związania rozstrzygnięciami innych organów stosujących prawo. Wyjątek stanowią tu tylko prawomocne wyroki sądowe. Zasada niezawisłości obejmuje również samo procedowanie. A zatem komisja samodzielne i suwerennie podejmuje wszelkie konieczne działania, a także samodzielnie dokonuje wykładni przepisów niezbędnych do wydania orzeczenia. Sama też rozstrzyga, co do istoty sprawy a więc decyduje o ukaraniu obwinionego, o jego uniewinnieniu albo o umorzeniu postępowania.

podstawa prawna: art. 36 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 2142 ze zm.)

podstawa prawna: rozporządzanie Prezesa Rady Ministrów z 5 grudnia 2001 r. w sprawie postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec urzędników państwowych oraz w sprawie komisji dyscyplinarnych i rzeczników dyscyplinarnych (DzU nr 145, poz. 1628)

Powołanie komisji dyscyplinarnych

Komisje dyscyplinarne II instancji (odwoławcze) powołuje się przy:

- Marszałku Sejmu – dla urzędników Kancelarii Sejmu, Krajowego Biura Wyborczego, Biura Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych oraz Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu;

- Marszałku Senatu – dla urzędników Kancelarii Senatu;

- Prezydencie Rzeczypospolitej Polskiej - dla urzędników Kancelarii Prezydenta;

- Prezesie Rady Ministrów – dla urzędników Kancelarii Prezesa RM, urzędów podległych Prezesowi RM oraz ministerstw i urzędów centralnych organów administracji rządowej;