Urzędnicy: jedna odprawa zazwyczaj nie wyklucza drugiej

Odprawa wypłacana w związku z odejściem pracownika na emeryturę lub rentę inwalidzką jest świadczeniem powszechnym. Prawo do takiej odprawy przysługuje, zatem albo na podstawie przepisów ogólnych, powszechnie obowiązujących (art. 921 Kodeksu pracy) albo na podstawie przepisów szczególnych (np. ustaw regulujących odrębnie, poza Kodeksem pracy, stosunki zatrudnienia poszczególnych kategorii pracowników, czyli tzw. pragmatyk), albo na podstawie postanowień zawartych w tzw. autonomicznych źródłach prawa pracy (np. w układach zbiorowych pracy).

Minimalny standard uprawnień płacowych pracownika z tytułu rozwiązania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę ustala art. 921 § 1 Kodeksu pracy. Przewidziana w tym przepisie odprawa emerytalna lub rentowa jest świadczeniem ustawowo gwarantowanym, a jej wysokość odpowiada jednomiesięcznemu wynagrodzeniu za pracę pracownika i jest niezależna od posiadanego przez uprawnionego stażu zatrudnienia.

Odprawa w służbie cywilnej

Uprawnienia do odprawy emerytalno-rentowej członków korpusu służby cywilnej wynikają z art. 94 ustawy o służbie cywilnej (dalej usc). Zgodnie z tym przepisem członkowi korpusu służby cywilnej, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub emeryturę, przysługuje jednorazowa odprawa w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, a jeżeli członek korpusu służby cywilnej przepracował, co najmniej 20 lat w służbie cywilnej, jednorazowa odprawa przysługuje w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia.

Warunki nabycia prawa do tego typu odprawy w poszczególnych regulacjach mogą się, zatem różnić. I mimo, że w większości z nich podkreślany jest jej jednorazowy charakter, co do zasady wypłata odprawy na podstawie jednej z tych regulacji nie wpływa na uprawienia wynikające z innej. Przy czym jak należy rozumieć jednorazowy charakter odprawy wypłacanej członkom korpusu służby cywilnej najpełniej wyjaśnia orzecznictwo Sądu Najwyższego.

W korpusie tylko raz

W wyroku z 6 lipca 2011 r. (II PK 51/11, OSNAPiUS 2012/17-18/219) Sąd Najwyższy uznał, iż skoro ustawodawca zastrzegł, że odprawa emerytalna ma charakter jednorazowy (podobnie jak w art. 921 kp), to należy przyjąć, że miał na uwadze tylko jedną odprawę emerytalną dla członka korpusu służby cywilnej, nawet, gdy był zatrudniony przed nabyciem uprawnień emerytalnych równoległe w dwóch urzędach. A zatem członek korpusu sc zatrudniony jednocześnie w dwóch urzędach odchodząc z obu na emeryturę odprawę otrzyma tylko w jednym z nich.

Inaczej będzie, jeśli zatrudnienie w służbie cywilnej łączył on z zatrudnieniem poza tą służbą. W wyroku z 6 marca 2006 r. (II PK 215/05, OSNAPiUS 2007 nr 5-6, poz. 65, str. 191) SN orzekł, bowiem, że członek korpusu służby cywilnej nie traci prawa do odprawy emerytalnej na podstawie ustawy o służbie cywilnej tylko z tego powodu, że otrzymał odprawę rentową w związku z poprzednim zatrudnieniem poza służbą cywilną. Wprawdzie wyrok ten, podobnie jak poprzednio cytowany, dotyczy nieobowiązującej już ustawy o służbie cywilnej, orzeczenia te zachowują swoja aktualność także pod rządami obecnie obowiązujących przepisów.

W uzasadnieniu tego wyroku SN przypomniał, że jednorazowość odprawy należy interpretować szeroko. W niektórych sytuacjach odprawa taka może być wypłacona w częściach (stosownie do długości przepracowanego okresu) i jest to cały czas ta sama odprawa. Dotyczy to także przypadku otrzymania przez pracownika odprawy rentowej, a następnie ponownego zatrudnienia pracownika i nabycia przez niego uprawnienia do odprawy emerytalnej w związku z przejściem na emeryturę. Według SN członek korpusu służby cywilnej ma zapewnioną odprawę w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia i jest to odprawa w najniższej wysokości, a jeżeli przepracował, co najmniej 20 lat w służbie cywilnej, to uzyskuje prawo do odprawy w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia. Tymczasem porównywalne prawo według powszechnego prawa pracy odnosi się tylko do odprawy w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Gdyby, zatem przyjąć, że uzyskanie odprawy w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia na podstawie art. 921 § 1 kp, pozbawia członka korpusu służby cywilnej przechodzącego na emeryturę możliwości uzyskania odprawy w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia lub sześciomiesięcznego, to oznaczałoby to pozbawienie szczególnego uprawnienia przysługującego według szczególnego przepisu ustawy ustanawiającego wszak szczególne uprawnienia dla tej kategorii pracowników.

Inny charakter odpraw mundurowych

Również wcześniejsze otrzymanie odprawy wypłacanej odchodzącemu ze służby żołnierzowi czy funkcjonariuszowi służby mundurowej nie pozbawia go prawa do odprawy emerytalnej przysługującej pracownikowi z tytułu ustania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę i związanej z tym utraty statusu pracownika. Tak orzekł SN w wyroku z 9 grudnia 2015 r. (I PK 1/15, www.sn.pl), w którym ocenił charakter odprawy wypłaconej żołnierzowi z tytułu zwolnienia ze służby wojskowej. I uznał, że nie można zgodzić się z tezą, że przejście przez żołnierza na emeryturę wojskową po zwolnieniu z zawodowej służby wojskowej nadawało otrzymanej przez niego odprawie charakter odprawy emerytalnej. Odprawa ta przysługiwała, bowiem żołnierzowi niezależnie od przyczyn zwolnienia ze służby a jej wysokość uzależniona była przede wszystkim od długości okresu służby (wysługi). Świadczenie to miało, zatem charakter gratyfikacji za odbytą służbę, a nie rekompensaty za utratę zatrudnienia wykonywanego w ramach stosunku służby w związku z nabyciem uprawnień do zaopatrzenia emerytalnego.

Jako, że podobny charakter mają odprawy wypłacane we wszystkich formacjach mundurowych należy przyjąć, iż w sytuacji, gdy po odejściu ze służby w jednej z nich były żołnierz lub funkcjonariusz zatrudni się w służbie cywilnej to w razie przejścia na emeryturę powinien otrzymać odprawę na podstawie art. 94 usc.

Jak uznał, bowiem SN w wyroku z 9 grudnia 2015 r. (I PK 1/15, www.sn.pl), przejściem na emeryturę będzie zmiana statusu pracownika lub pracownika - emeryta na status wyłącznie emeryta. Następuje ono zawsze i tylko przez ustanie stosunku pracy. Dopóki, bowiem trwa stosunek pracy osoba posiadająca ustalone prawo do emerytury lub pobierająca to świadczenie nie przestaje być pracownikiem. Zmiana statusu prawnego pracownika, również pracownika posiadającego równocześnie niejako podwójny status (pracownika i emeryta), wyraża się w tym, że traci on ten status i staje się emerytem, a przy tym jest to następstwem ustania jego stosunku pracy pozostającego w związku z przejściem na emeryturę. W tym znaczeniu kilkukrotne przejście pracownika na emeryturę nie jest wykluczone. Dla tak rozumianego przejścia na emeryturę pozostaje bez znaczenia okoliczność nabycia uprawnień do emerytury przed nawiązaniem stosunku pracy, chyba, że pracownik już wcześniej skorzystał z uprawnienia do takiej odprawy (w przypadku pracującego emeryta mundurowego taka sytuacja jednak nie zachodzi).

podstawa prawna: Art. 94 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 1889 ze zm.)